31 sierpnia. Poprzednią część, traktującą o tajemniczym wypadku na poligonie w pobliżu Siewierodwińska, zakończyłam zarysowaniem ciekawego wątku medycznego (rozwinę go w dalszej części tekstu). To, w jaki sposób władze cywilne i wojskowe potraktowały temat ofiar tragicznej awarii jest znakomitym przyczynkiem do rozważań o efektywności systemu i metodach jego postępowania w sytuacjach kryzysowych.

Wspomniałam w części trzeciej opowieści o Rosji sierpniowej, że polityka informacyjna rosyjskich władz jako żywo przypominała „schemat czarnobylski”: brak informacji, dementi na wszelki wypadek, skąpa informacja, łgarstwo i takie kółeczko kilka razy. Cel? Być może ukryć, że na poligonie testowano coś, co jest zabronione traktami międzynarodowymi.

Wiaczesław Dokuczajew, ekspert ds. fizyki jądrowej Rosyjskiej Akademii Nauk, skomentował w Radiu Moskwa sytuację, próbując zrozumieć, dlaczego władze milczą lub kłamią i dlaczego po wybuchu na poligonie wyłączono w Rosji stacje monitorujące tło radiacyjne (wspominałam o tej okoliczności już w poprzedniej części (http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2019/08/29/rosja-sierpniowa-czesc-trzecia/): – To takie trywialne. Tam [pod Siewierodwińskiem] odbywają się przecież sekretne próby. Jeżeli przekazywać wszystkie komunikaty o pomiarach, to na ich podstawie można odtworzyć, jaką próbę przeprowadzono. A skoro to jakaś tajna broń, to Rosja nie chce pokazywać, nad czym pracuje. Dlatego dane otrzymywane ze stacji pomiarowych zostały utajnione. Dopóki nie poznamy tych danych, niczego nie będziemy wiedzieć. Proszę sobie przypomnieć o Czarnobylu. Powtórka z rozrywki”.

Wiceminister spraw zagranicznych Siergiej Riabkow w „czarnobylskim stylu” pospieszył zapewnić, że przekazywanie innym państwom danych ze stacji monitorujących próby jądrowe jest dobrowolne. A zatem, Rosja nic nie musiała podawać do wiadomości, Rosja nie łamie żadnych układów i Rosja dotrzymuje zobowiązań. Czy na pewno? Można przeczytać tekst traktatu i stwierdzić, że w punkcie dziewiątym części pierwszej zostało zapisane, że każdy z krajów sygnatariuszy zobowiązuje się/jest zobowiązany do przekazywania informacji o radionuklidach na swoim terytorium (https://www.ctbto.org/fileadmin/user_upload/legal/treaty_text_Russian.pdf).

Jeszcze jedno spostrzeżenie komentatorów wydaje mi się godne przytoczenia: wiatry znad Siewierodwińska wiały na początku sierpnia w bezpiecznym dla władz Rosji kierunku, to znaczy zepchnęły obłok radioaktywny nad terytorium Rosji. „Gdyby zwiały tę chmurę pełną cezu-137 nad Europę, rozmowy Putina i Macrona we Francji odbyłyby się w zupełnie innej atmosferze”.

A teraz jeszcze słów kilka o stronie medycznej. Kilka, może kilkanaście osób zostało poważnie rannych. Przewieziono je do szpitali. W ramach trzymania wszystkiego, co związane z wybuchem pod Siewierodwińskiem, w głębokiej tajemnicy lekarzom i ratownikom, którzy mieli udzielić pomocy ofiarom, nie powiedziano, że podczas eksplozji doszło do skażenia promieniotwórczego. W związku z powyższym personel medyczny nie miał początkowo odpowiedniej odzieży, sprzętu ani nawet podstawowych środków dezaktywacyjnych. Nie zastosowano też przewidzianych w wypadku skażenia procedur oddzielenia napromieniowanych pacjentów od reszty ludzi leczonych w szpitalach (np. wożono ich wózkiem po korytarzach, na których siedzieli inni pacjenci, używano sprzętu przeznaczonego dla wszystkich, operowano w ogólnych salach operacyjnych , dezaktywację przeprowadzono dopiero następnego dnia). Lekarz, który miał do czynienia z ofiarami wypadku na poligonie, tak relacjonował przebieg zdarzeń dziennikarzom portalu „Meduza”: Przywieźli pacjentów w ciężkim stanie. Pytaliśmy, czy nie są napromieniowani. „Nie, wszystko w porządku, przystępujcie do pracy”. Jeden z pacjentów miał złamany kręgosłup i zmiażdżone biodro. Położyliśmy go natychmiast na stół operacyjny. W czasie operacji przywieźli wreszcie z opóźnieniem dozymetry, których nie mieliśmy w szpitalu. Jak zmierzyli poziom radiacji, to w pośpiechu wybiegli z sali. To było groźne promieniowanie beta. Dopiero nazajutrz wojsko przeprowadziło dezaktywację. […] W organizmie jednego kolegi stwierdzono cez-137, to groźny izotop, znacznie podwyższa ryzyko choroby nowotworowej. A to młody człowiek, jego żona jest w ciąży. Zaczęli go wypytywać, gdzie był na urlopie. Powiedział, że w Japonii. „A to najadł się pan krabów z Fukushimy, dlatego ma pan podwyższone normy cezu”.

I jeszcze jeden wątek, który cały czas monitorują eksperci. Co tak naprawdę wydarzyło się na poligonie? Jedna z wersji mówi: próba z nową bronią, być może to „Buriewiestnik”, nowa groźna rakieta. Może. A może to „Scyt”? Może i „Scyt”, choć to mniej prawdopodobne. Są i inne wersje. Według źródeł Radia Swoboda, awaria, w wyniku której doszło do wybuchu i skażenia, nie miała bezpośredniego związku z testem nowej broni. Najprawdopodobniej wypadek zdarzył się podczas próby podniesienia z dna morskiego rakiety „Buriewiestnik”, która zaległa na dnie Zatoki Dwińskiej podczas nieudanych ćwiczeń w listopadzie 2017 roku lub w październiku 2018. Rosyjskie władze nie potwierdzają żadnej z prób wyjaśnienia okoliczności awarii.

29 sierpnia. Na dalekim północnym poligonie koło miejscowości Nionoksa, której nazwy nikt wcześniej nie znał, 8 sierpnia coś wybuchło. I jak to w najnowszych rosyjskich bajkach bywa, władze początkowo nie wydały w tej sprawie żadnego komunikatu. Potem oficjalne czynniki bąkały coś niewyraźnie pod nosem, gdy do mediów zaczęły przeciekać coraz to nowe i coraz bardziej zatrważające szczegóły wypadku. Generalnie opinię publiczną uspokajano w firmowym stylu: Rosjanie, nic się nie stało, nie ma powodów do niepokoju, nie ma podstaw do paniki. Niemniej mieszkańcy Nionoksy i Siewierodwińska zaczęli masowo wykupywać z aptek preparaty jodowe. Wieść o tym poszła w eter, a nad Nionoksą zawisło pytanie: skoro tak, skoro mieszkańcy mają pić płyn lugola, skoro władze zakupiły dużą partię masek przeciwgazowych, to może jednak na skutek tej eksplozji doszło do skażenia promieniotwórczego? Jakiego? Czym? Pytanie to dziennikarze zadali wprost prezydentowi Putinowi, gdy przebywał z wizytą we Francji. – Och, skądże, nic groźnego się nie stało, żadnej radiacji nie było i nie ma – odparł Władimir Władimirowicz, pocierając dłonią rosnący nos Pinokia. – Nasi eksperci zbadali sprawę, nie ma powodów do niepokoju.

Ale norweskie służby radiologiczne odnotowały znacznie podwyższone wartości tła. Moskwa nadal uspokajała i twierdziła, że nic poważnego się pod Siewierodwińskiem nie wydarzyło. Niemniej z niewyjaśnionych przyczyn czasowo wyłączono akurat z użytkowania stacje monitorujące na terytorium Rosji tło radiacyjne w ramach międzynarodowego systemu monitoringu prób jądrowych: i to od centralnej Rosji po Czukotkę. – To dlatego, aby zagraniczni partnerzy nie byli w stanie na podstawie pomiarów zorientować się, co tak naprawdę wybuchło pod Nionoksą, jakie izotopy przedostały się do atmosfery. Takie dane mogłyby im podpowiedzieć, czym zajmowano się na poligonie, jaka broń była testowana, jakie były komponenty paliwa rakietowego (o ile to testowano rakietę) itd. – mówili komentatorzy w zagranicznych mediach. Rosyjskie media państwowe powielały wersję o tym, że niebezpieczeństwa nie ma. Mylono ślady.

Ałła Jaroszynska w komentarzu na stronie Rosbalt.ru (http://www.rosbalt.ru/blogs/2019/08/21/1798328.html) zwróciła uwagę na dziwną koincydencję: „Właśnie 8 sierpnia wieczorem (już po tym, jak doszło do eksplozji w Nionoksie, o czym kraj nic jeszcze nie wiedział) programy kilku stacji telewizyjnych zostały gwałtownie przerwane alarmistycznymi ostrzeżeniami: oczekuje się, że w stolicy będzie wiał silny porywisty wiatr, do 25 metrów na sekundę, przewiduje się ulewy […]. Telewizja nadawała komunikaty, aby w związku z tym nie wychodzić z domu. Komunikaty te podawały również ustawione na ulicach głośniki, ostrzeżenia rozesłano w formie esemesów do mieszkańców miasta. Obwieszczenie o nadchodzącej apokalipsie nadał również osobiście mer Moskwy Sobianin. […] Nazajutrz moskwianie obudzili się i zobaczyli, że popaduje sobie jedynie spokojny deszczyk, ani śladu huraganu. Straszna prognoza nie sprawdziła się”. Jak przypuszcza Jaroszynska, władze w pierwszych godzinach po eksplozji pod Nionoksą obawiały się, że na skutek wybuchu doszło do poważnego skażenia, a chmura radioaktywna zawiśnie nad Moskwą. Dlatego wolały wprowadzić podwyższony stan gotowości. Ludzie mieli zostać w domach, aby nie narażać się na napromieniowanie. Chmura faktycznie doszła do Moskwy, a potem przemieściła się na Ural i dalej na wschód. „Do tego czasu władze stwierdziły już jednak, że poziom radiacji nie jest groźny, więc nie ma potrzeby, aby sprawę wyjaśniać” – konstatuje Jaroszynska.

Podczas tego niegroźnego, jak twierdzą władze Rosji, incydentu zginęło kilka osób: pięciu naukowców z instytutu naukowego pracującego dla Rosatomu i dwóch wojskowych. Kilka, może kilkanaście osób zostało rannych. Przewieziono je do szpitali. Dziś media światowe, powołując się na lekarzy leczących poszkodowanych, podały, że w szpitalu zmarły dwie kolejne osoby, znajdujące się w feralny dzień na poligonie. I to zmarły na skutek powikłań po chorobie popromiennej. Minister zdrowia Rosji Weronika Skworcowa na konferencji prasowej poinformowała, że w tkankach lekarzy, mających styczność z poszkodowanymi przywiezionymi spod Siewierodwińska, stwierdzono jakieś tajemnicze zmiany.

Ciąg dalszy nastąpi.

26 sierpnia. Miało być spokojnie, wszystko było poukładane jak kostka brukowa firmy małżonki mera Sobianina na krzywych moskiewskich ulicach. W wyborach do Moskiewskiej Dumy Miejskiej wyznaczonych na 8 września mieli się dostać ludzie startujący z list Jednej Rosji i partii dozwolonej opozycji (komuniści, LDPR Żyrinowskiego, Sprawiedliwa Rosja). I już. Kogo obchodzą takie nieznaczące wybory? Cisza, spokój, fasada. Komisja wyborcza sprawnym cięciem skalpela wycięła wszystkich kandydatów opozycyjnych pod jawnie ustawionymi pretekstami. Ci jednak nie położyli uszu po sobie, tylko zaczęli się domagać przywrócenia na listach. Wsparciem dla nich miały być wielotysięczne demonstracje.

Poczynając od połowy lipca (zob. http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2019/07/28/znowu-taki-szum-taki-tlum/), odbyło się kilka protestów. Te, które nie miały zezwolenia władz, były mniej liczne (kilka tysięcy), ten, który miał taką zgodę, zebrał koło sześćdziesięciu tysięcy. Protesty miały różne formy: marsz uliczny, wiec na prospekcie Sacharowa, indywidualne pikiety. W każdą letnią sobotę centrum Moskwy zamienia się w pole walki – demonstranci demonstrują, a uzbrojone po zęby oddziały policji i Rosgwardii pałują, rozganiają, zatrzymują. W sumie zatrzymano kilka tysięcy osób. Większość zatrzymanych była wypuszczana jeszcze tego samego po sporządzeniu protokołu. Ale niektórych posadzono na dłużej. Liderzy opozycji otrzymali kary kilku-kilkunastu dni aresztu administracyjnego. Zastosowano nową metodę przedłużania „wczasów” w kozie: ledwie jedna kara się kończyła i delikwent wychodził na wolność, natychmiast okazywało się, że ma wracać za kratki, bo w międzyczasie sąd orzekł kolejną karę kilkudniowego aresztu. Rekordzistę posadzono w ten sposób już czwarty raz. A to być może nie koniec, bo do wyborów zostało jeszcze prawie dwa tygodnie. Po trzydziestu dniach wypuszczono wczoraj Aleksieja Nawalnego. Przed bramą aresztu złożył krótkie oświadczenie: „Ta fala będzie narastać. I ten reżim pożałuje tego, co zrobił”. Zobaczymy, jak długo pozostanie na wolności.

Wobec niektórych uczestników demonstracji zostaną podjęte daleko idące kroki prawne: szykowane są procesy, w których zostaną oni oskarżeni o jakieś straszne przestępstwa, jakich się mieli dopuścić podczas demonstracji (np. rzucenie w funkcjonariusza plastikowym kubeczkiem, co zaklasyfikowano jako czynną napaść), grożą im za to realne wyroki. Z naciskiem mówił o tym podczas wizyty we Francji Władimir Putin: popełnili przestępstwo, kara ich nie minie. Podobnie jak po demonstracjach w 2012 roku na placu Błotnym, niektórzy uczestnicy zostaną skazani w pokazowych procesach, aby innym odeszła ochota na wichrzycielstwo.
Władza pokazuje, że nie zamierza się ugiąć, nie ustąpi ani mandatu w Moskiewskiej Dumie Miejskiej, która choć jest ciałem bezwolnym wobec zamiarów mera i niewiele może, to jednak daje swoim deputowanym pewne prawa i przywileje. Mogą oni zaglądać do rubryki „wydatki budżetu miasta”, wysyłać zapytania do merostwa itd. Toteż przedstawiciele opozycji zasiadający w gremium dającym takie możliwości są z punktu widzenia władz elementem niepożądanym. Dlatego władza idzie w zaparte.

Protesty nie gromadzą milionów. Może pod takim naciskiem Sobianin by się cofnął. Władza sięga po argumenty siły (w sensie jak najbardziej dosłownym, brutalnie bijąc demonstrantów) i zastraszając (m.in. ustami zatroskanych rektorów przemawia do studentów, by nie chodzili na uliczne wiece, bo mogą nie skończyć studiów albo grożąc, że odbierze dzieci rodzinom, które protestują).

Naprzeciw zdeterminowanej władzy, która okopuje się na pozycjach i otacza utworzonymi na takie okoliczności oddziałami prewencji, stanęli zdeterminowani ludzie. Liderzy protestu to w większości ludzie młodzi, którzy nie znają innej władzy jak tylko Putina. Nie akceptują systemu, przeciwstawiają się, szukają drogi. Chcą legalnie wziąć udział w wyborach, skorzystać z zagwarantowanego w konstytucji biernego prawa wyborczego. Ale właśnie okazuje się, że nawet ta furtka jest zamknięta i okręcona drutem kolczastym, żeby nikt nie mógł jej sforsować. Bo wewnątrz systemu mogą się znajdować tylko wierni pretorianie, podzielający ustalone przez kastę rządzącą zasady. Kto się przeciw nim buntuje, ten wnijść do środka nie może. Władze obawiają się najwidoczniej, że dostanie się do systemu takich niekontrolowanych osób może ten system – nawet jeśli nie rozsadzić, to w każdym razie nadwerężyć. Zbędne ryzyko.
Czy niezależni kandydaci mieli szanse na wybór? Władze postanowiły nie eksperymentować i tych szans nie sprawdzać. W Moskwie Jedna Rosja nie ma dobrych notowań. Bezpieczniki wkręcono więc już na wstępnym etapie i do startu kandydatów opozycyjnych po prostu nie dopuszczono.

Swoistą odpowiedzią na protesty opozycji są imprezy organizowane przez władze miasta. I tak np. na początku sierpnia, gdy w mieście odbywał się duży protest, w parku Gorkiego zorganizowano Festiwal Szaszłyka. Opychać się mięsiwem i słuchać disco przyszło pono dziesięć razy więcej ludzi niż na demonstrację. Z kolei w ostatnią sobotę na prospekcie Sacharowa – tam, gdzie odbyło się wiele antyputinowskich imprez – mer Sobianin urządził masową imprezę z okazji Dnia Flagi. Był koncert, bicie rekordu Guinnesa w wielkości rozciągniętej nad ulicą flagi, jednym słowem – wesoły karnawał rosyjskiej polityki.