To pytanie ze znanej piosenki Władimira Wysockiego powraca dziś w kolejnej fali publikacji o możliwych wstrząsach na szczytach władzy w Rosji. Rosyjskim publicystom nie chodzi o wyjaśnienie przyczyn skonsumowania angielskiego żeglarza podczas jego nieopatrznych odwiedzin u głodnych plemion, ale o los przywództwa politycznego współczesnej Rosji.

Profesor Andriej Piontkowski, zawzięty krytyk putinizmu, stawia na przykład tezę, że rządząca kasta jest bliska podjęcia decyzji o „rytualnym zjedzeniu wodza plemienia” w celu zachowania stabilności w społeczeństwie, no i przede wszystkim siebie – rządzącej kasty – przy żłobie, przepraszam, sterze nawy państwowej.

„Putinizm bez Putina, putinizm z ludzką twarzą i wieczne rozmowy [Miedwiediewa] o nanotechnologiach, modernizacji i oddzielnych lekcjach wf-u dla chłopców i dziewczynek – oto ideał na najbliższy czas”. Zdaniem Piontkowskiego, zjedzenie wodza plemienia, który utracił już swój urok nieomylności, bo jak długo jeden człowiek może sprowadzać deszcz czy dawać satysfakcję powiększającemu się stale haremowi dobrze odżywionych i leniwych samic, staje się w kryzysie i przy rosnących niezaspokojonych apetytach pilną potrzebą. Czy rzeczywiście Putin zostanie zjedzony? Odpowiedź na to pytanie poznamy, według Piontkowskiego, niebawem. Kremlinolog nie wyklucza jednak i takiego obrotu spraw, że Putin zjeść się nie da i wróci jak anioł zagłady z ognistym mieczem.

Rozważania o tym, czy rozdwojenie wodzowskiej jaźni na Putina i Miedwiediewa pozwoli „grupie trzymającej władzę” ową władzę utrzymać, periodycznie pojawiają się od momentu, kiedy w ramach „operacji 2008” Putin przekazał fotel prezydencki Miedwiediewowi. Fotel, owszem, ale nie atrybuty władzy. Putin nadal zawiaduje ze swoimi ludźmi gospodarką, kontroluje służby, nawet kancelaria prezydenta pozostaje jego ranczem, choć ostatnio Miedwiediew wymienił w niej kilku urzędników z putinowskiego, a nawet jeszcze jelcynowskiego zaciągu. Miedwiediew nie zyskał samodzielności, jego lojalność nie zachwiała się. Prezydent jest członkiem rządzącej korporacji i dba o jej interesy.

Rozumiem zastrzeżenia Piontkowskiego, wypowiadającego dwie wzajemnie wykluczające się tezy: że Putin zostanie zjedzony i że Putin nadal wszystkim trzęsie i trząsł będzie, a Miedwiediew jest powołany do zabawy w miłe modernizacyjne pogaduszki i żadna z konkurujących w łonie obozu rządzącego grup nie zwiedzie go na pokuszenie, by stanął na czele frondy. Wynika to z tak zdefiniowanego układu, który jest trwały, ale się chwieje, jest doskonały, ale pełen wad.

Coś na rzeczy jednak jest. Kilkakrotnie już pojawiały się w przestrzeni publicznej rozważania, co będzie w 2012 roku, kiedy dobiegnie końca kadencja Miedwiediewa. Putin zaznaczył stanowczo terytorium: to on będzie decydował, co dalej.

Niebezpieczeństwo spisków i rokoszy wśród „niedokarmionych” członków elity rządzącej jest wpisane w system, jaki powstał w Rosji po upadku ZSRR, a wykrystalizował się za prezydentury Putina. Jedyną realną alternatywą dla grupy dziś trzymającej władzę jest podgrupa wyłoniona z tej grupy, a nie opozycja, która wygra wybory. Wyłanianie tej podgrupy może nastąpić żywiołowo i zaskoczyć wszystkich.

Czy rządzącym grozi bunt społecznych dołów? Widocznie biorą to pod uwagę.

Dziś w miejscowości Bałaszycha pod Moskwą odbyły się ćwiczenia specjalnych oddziałów MSW, OMON-u i wojsk wewnętrznych. Trenowano rozganianie tłumnych demonstracji. W ćwiczeniach zastosowano najnowszy sprzęt: armatki wodne, pojazdy „Groza” (Burza), „Sztorm” i „Lawina-Uragan”.

Najdroższe zegarki w klanie rządzącym Rosją nosi zastępca moskiewskiego mera Władimir Riesin. To GreubelForsey Double Tourbillon wart 360 tys. dolarów (lub 425 tys., jeśli koperta jest nie z białego złota, jak w tańszym wariancie, tylko z platyny), a także wart ponad milion franków szwajcarskich zegarek DeWitt, La Pressy Grande Complication.

Gazeta „Wiedomosti” opublikowała dziś galerię zdjęć kilkudziesięciu polityków i urzędników, eksponując noszone przez nich chronometry i zestawiając ceny zegarków z dochodami ich nosicieli. Okazuje się, że słabość do zegarków i zegarów, którą Rosjanie wielokrotnie wykazywali przy różnych okazjach i na różnych płaszczyznach, nadal trzyma się mocno.

Na tle trzęsącego moskiewskim budownictwem pana Riesina reszta wypada dość blado. Premier Putin, który ostatnio na prawo i lewo rozdaje zegarki spotykanym w niewymuszonych sytuacjach obywatelom, jest przywiązany do marki Blancpain (choć w zestawie „małych rozkoszy” WWP, jaką publikuje na swojej stronie internetowej „Anticompromat” Władimir Pribyłowski, znajduje się informacja, że w latach 2003-2004 Władimir Władimirowicz nosił zegarek Patek wart milion dolarów). Model, który obecnie nosi pan premier, kosztuje wedle katalogu Wristwatch Annual dziesięć i pół tysiąca dolarów. Też niemało, ale w porównaniu chociażby z Aleksiejem Millerem, szefem Gazpromu (112 tys. USD Breguet) czy prezydentem Czeczenii Ramzanem Kadyrowem (300 tys., Bovet), bardzo umiarkowanie. Jedną z ulubionych marek rosyjskich wysokich urzędników państwowych okazał się zegarek Ulysse Nardin – różne modele kosztują od piętnastu tysięcy dolarów wzwyż.

Gazeta przed publikacją pytała umieszczonych w zegarowym rankingu urzędników, jakie marki lubią i jak weszli w posiadanie tych drogich cacuszek. Odpowiedzieli nieliczni, a ci co odpowiedzieli, wypowiedzieli się mniej więcej w podobnym duchu: że to prezenty od przyjaciół lub członków rodziny. Żadne kontakty biznesowe, czysto prywatna sprawa.

Niedawno uwagę rosyjskiej blogosfery przyciągnęła sprawa drogiego zegarka na przegubie patriarchy Moskwy i Wszechrusi Cyryla. Blogerzy kpili z wezwań patriarchy do skromnego życia przy jednoczesnym zamiłowaniu do luksusowych drobiazgów.

Od lat w Rosji toczy się zawzięta walka z korupcją urzędników. W ostatnich miesiącach mocno podkręcił antykorupcyjne hasła prezydent Miedwiediew (Breguet, Classique Moon Phase, 32 200 dolarów). W dobie kryzysu najwyżsi urzędnicy partyjni i państwowi też wzywali do nabywania towarów rosyjskiej produkcji, zwraca więc uwagę to, że wśród noszonych przez elitę rządzącą chronometrów nie ma ani jednego wyrobu ojczystego przemysłu. Kiedyś się mówiło, że radzieckie zegarki są najszybsze na świecie. Może rosyjskim urzędnikom nigdzie się nie spieszy, dlatego wolą na przegubie czuć precyzyjny mechanizm ze Szwajcarii.

Tegoroczną, dwudziestą pierwszą, Nagrodę imienia Sacharowa na rzecz wolności myśli Parlament Europejski przyznał rosyjskim obrońcom praw człowieka – Olegowi Orłowowi z „Memoriału”, Ludmile Aleksiejewej z moskiewskiej Grupy Helsińskiej i Siergiejowi Kowalowowi z Instytutu Praw Człowieka. Prestiżowa nagroda PE przyznawana jest za wybitne osiągnięcia w dziedzinie obrony praw człowieka; w przeszłości jej laureatami byli między innymi chiński dysydent Hu Jia, Alaksandr Milinkiewicz z Białorusi, ONZ, Ibrahim Rugova z Kosowa, Reporterzy bez Granic, Nelson Mandela.

W Rosji trudno się było o przyznaniu nagrody Rosjanom dowiedzieć. Większość mediów w ogóle tego wydarzenia nie zauważyła, inne skwitowały je dwoma zdaniami suchej informacji. Publicyści nie komentowali, telewizja – poza małą wzmianką w jednej stacji informacyjnej – na razie nie dostrzegła nagrody. Kreml, który na ogół głośno fetuje laureatów wszelkich nagród w konkursach Eurowizji czy na arenach sportowych – tym razem zachował milczenie. Okazuje się, że to widocznie kłopotliwa nagroda. I laureaci są kłopotliwi dla władz.

„Memoriał” zbiera informacje o ofiarach represji politycznych w ZSRR (służył m.in. nieocenioną współpracą przy zbieraniu materiałów dotyczących zbrodni katyńskiej). Kłopotliwa praca, odsłaniająca i ciągle przypominająca bestialskie oblicze stalinowskiego systemu. To nie współbrzmi z trendem przywracania na piedestał „efektywnego menedżera” – wielkiego Stalina, autora Zwycięstwa i twórcy potęgi imperium. Dzisiaj w mediach rosyjskich można znaleźć informację o tym, że na odrestaurowanej ostatnio stacji moskiewskiego metra Kurskaja, gdzie odnowiono i przywrócono cytat ze stalinowskiego hymnu (to ten sam hymn, co i dziś, tylko słowa ma obecnie z lekka podretuszowane) „Nas wychował Stalin…”, może jeszcze stanąć i zdemontowany za Chruszczowa pomnik Stalina. Za takim rozwiązaniem opowiedział się główny architekt Moskwy.

Oleg Orłow z „Memoriału” po zabójstwie obrończyni praw człowieka Natalii Estemirowej (mimo zapewnień władz, że znajdą winnych, nic na razie o tym nie wiadomo), zasugerował, że z zabójstwem tym może mieć związek prezydent Czeczenii Ramzan Kadyrow. Kadyrow, odżegnujący się od jakichkolwiek powiązań z tym zabójstwem, stwierdził, że to niecne pomówienie i skierował sprawę do sądu. Wygrał. Orłow musi mu wypłacić pieniężną rekompensatę.

Oleg Orłow w wypowiedzi dla radia Swoboda powiedział, że nie był zaskoczony tym, że rosyjscy obrońcy praw człowieka dostali nagrodę: „Europejska i światowa społeczność z uwagą przygląda się działalności organizacji obrony praw człowieka w Rosji. Przyczyną są tragiczne wydarzenia, które stały się udziałem naszych kolegów na Kaukazie Północnym, poza tym w ogóle nacisk wywierany na rosyjskie organizacje obrony praw człowieka, ogólnie głęboko niezadowalająca sytuacja z prawami człowieka i swobodami w naszym kraju. Nagroda jest nie tylko nagrodą, ale jeszcze wyrazem poparcia. To ważne w sytuacji, gdy stworzone w latach 90. z wielkim wysiłkiem mechanizmy wolnościowe obecnie nie działają, gdyż taka jest wola polityczna – sabotować takie działania. Czasem ręce nam opadają, bo nie jesteśmy w stanie obronić ludzi w ramach procedur prawnych, właśnie dlatego, że one nie działają. Mamy wrażenie, że czerpiemy wodę z morza łyżką. Ta nagroda to solidarność z nami, to nam bardzo pomoże. Kreml drażni nasza praca. Aby nie drażnić Kremla, trzeba zarzucić działalność. Nagroda zapewne nie wywoła jakiegoś dodatkowego rozdrażnienia”.

Być może Oleg Orłow ma rację – nie może drażnić to, czego nie ma. Nagrodę zabije się milczeniem. Skoro dowiedzą się o niej tylko wyjątkowo uważni czytelnicy, garstka zapaleńców, wąskie grono współpracowników, to nie ma powodu do publicznego okazywania rozdrażnienia.

Raper z Rostowa nad Donem – prężnego ośrodka rosyjskiego rapu i hip-hopu – NoGGano nie jest romantyczny ani łzawy, sumiennie wystukuje monotonny nieskomplikowany rytm, wypowiada poprawne dykcyjnie frazy pełne buntu, ale czasem nagle skręca wraz z kolegą Gufem w patetyczną poezję z silną deklaracją w obronie prawdy. Protestuje, bo który raper nie protestuje, a także bawi się w kaznodzieję, bo który z raperów nie jest pełnym grzechu kaznodzieją. Klnie strasznie, na ogół ordynarnie, ale bywa, że z fasonem. Kpi i traktuje z góry mieszczańskie ciepło zakurzonych kanap, na których poczyna się nowe życie, skazane na hipokryzję i niespełnienie – gdzie kołyska, tam i trumna. Z lekceważeniem odnosi się do wytworów kultury masowej opakowanej w złoty włos i różowe fatałaszki. Sławi „afgański bulion”, na którym od czasu do czasu zawisa wszystko, nawet cała armia. Sławi też własną potencję („Mam stalowe jajce i pancerz na dwa palce”). Mówi intymnie o swoich sprawach ze swoimi kumplami, ale w innych utworach przejawia ambicje, by wyśpiewać hymn pokolenia (piosenka „Kaczeli”/Huśtawka/ z najnowszego albumu).

Piosenek raperów nie puszczają kochające popsową papkę o plastikowej miłości rozgłośnie radiowe, rosyjska telewizja też woli Kirkorowa-Baskowa-Orbakajte z playbacku i po czwartej (czterdziestej czwartej) operacji plastycznej. Ale raperskich płyt można posłuchać w klubach, knajpach, a także na przykład w taksówkach. Poza tym w Internecie. Można też w sklepach muzycznych po prostu je kupić. To, że rap nie jest lansowany przez ściśle kontrolowane media elektroniczne i opisywany w wysokonakładowych gazetach, nie oznacza, że nie ma doń dostępu. Audytorium raperskie porozumiewa się bez pudła własnymi kanałami, nie czeka na błogosławieństwo góry. Nonkonformizm raperów jest też, jak się okazuje, całkiem niezłym towarem.

O NoGGano (nowe wcielenie rapera Basty-Busta, takie raperskie rozdwojenie jaźni) mówią różnie – że jest tylko z lekka ucywilizowanym „bydło-hip-hopem”, że to nowa inkarnacja błatniaka (pieśni „błatnych” z korzeniami łagierno-bandyckimi), że prowokuje, owszem, ale w sposób kontrolowany i że w ogóle to „narkoman, rozrabiaka, kobieciarz i ogólnie swołocz”, no i „połnaja chrień” (cytat z forum dyskusyjnego).

Ma swoją stronę w Wikipedii, naprawdę nazywa się Wasilij Wakulenko. Przeprowadził się do Moskwy, chwyta nowe stołeczne brzmienia, dużo chłodniejsze niż te grane na pełnym temperamentu południu Rosji. Pisarz Zachar Prilepin w swoim blogu napisał: „Strasznie fajne jest to, co robią te chłopaki [NoGGano i Guf]”, porównuje ich do idoli wcześniejszych pokoleń, głównie petersburskiego undergroundu, „oni się wypowiedzieli za całe pokolenie, znaleźli mu język, maksymalnie uczciwy, adekwatny. Jakie czasy – takie słowa”.

W rosyjskim słowniku społeczno-politycznym jest takie ważne pojęcie jak „resurs”. W prostym przekładzie oznacza ono „zasób”. Jeśli dodać doń przymiotnik „administracyjny” („administratiwnyj”; w skrócie „adminresurs”), to otrzymuje się słowo kluczowe wyjaśniające między innymi liczne cuda przy urnie. „Adminresurs” ułatwia, a w wielu przypadkach zapewnia członkom politycznego establishmentu różnych szczebli zwycięstwo wyborcze (wykorzystanie zajmowanego stanowiska, ludzi, zasobów finansowych i innych w kampanii wyborczej, zapewnienie sobie posłuszeństwa mediów, dostęp do „jaszczika”, czyli telewizji, nagła przedwyborcza szczodrobliwość ojca regionu pod adresem słabo uposażonych grup społecznych itd.).

Ostatnie wybory regionalne w Rosji były kolejną odsłoną korzystania z „adminresursu” w celu osiągnięcia zwycięstwa wyborczego. Partia Jedna Rosja, na czele której stoi (bezpartyjny) premier Władimir Putin, bezapelacyjnie wygrała. Partia Putina jest postrzegana jako „partia władzy”, najbardziej zbliżona do „ciała”, czyli samca alfa w rosyjskim politycznym stadle, jako emanacja władzy. Przez część wyborców widziana jest natomiast jako spadkobierczyni tradycji wszechwładnej Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, która ma rację, bo rządzi.

Chyba panowie z Jednej Rosji tym razem przegięli i z „adminresursem”, i dosypywaniem gdzieniegdzie głosów, i ich wprawnym liczeniem – zagarnęli wszystko. Nie zdzierżyli tego panowie z kieszonkowej, czy jak kto woli systemowej, opozycji – komuniści, Sprawiedliwa Rosja i LDPR Żyrinowskiego. Bunt niezadowolonych z odepchnięcia przez żarłocznych kolegów z Jednej Rosji od „kormuszki” podnieśli deputowani do Dumy Państwowej z tych trzech wymienionych elementów dekoracyjnych systemu wielopartyjnego (w PRL-u też był przecież system wielopartyjny – obok PZPR działały przecież, aż furczało dwie partie: ZSL i SD). Powiedzieli, że nie wrócą na salę obrad, dopóki nie zostaną zbadane fałszerstwa wyborcze i – co za śmiałość – dopóki nie spotka się z nimi prezydent Miedwiediew.

W czasach kryzysu zmniejsza się „resurs” – wszelki resurs, to znaczy nie ma tyle dobra, aby obdzielić nim wszystkich chętnych. To, co w latach prosperity można było spokojnie podzielić ze sterowanymi kolegami z posłusznej opozycji, skurczyło się i ledwie wystarcza dla „swoich”. Walka o dostęp do „resursu” to jeden z naczelnych motywów tego quasi-buntu. Opozycja systemowa zdecydowała się na naruszenie reguł gry, zgodnie z którymi udawała opozycyjność w zamian za nieoficjalne beneficja (bo beneficjentem być przestaje). Co może z tego wyniknąć? Bunt na szerszą skalę? Pomarańczowa rewolucja? Na społecznym horyzoncie na razie nie widać „resursu” dla masowych protestów przeciwko fałszerstwom wyborczym (oficjalnie komuniści protestują właśnie przeciwko naruszeniom podczas wyborów). Rosjanie kochają swojego przywódcę i nie chcą zmieniać systemu, więc z hasłami obrony dostępu do „kormuszki” dla komunistów czy innych sterowanych opozycjonistów raczej spieszyć się nie będą. Chyba że coraz mocniej odczuwalne braki państwowego „resursu” spowodują spustoszenie w ich prywatnych zasobach. O prawo do uczciwych wyborów szat rwać nie będą.

W tym powyborczym zamieszaniu ciekawa wydaje się rozgrywka elit o duszę Miedwiediewa. Czy ulegnie naciskom buntowników? Spotka się z nimi? Pójdzie na jakieś ustępstwa? Obieca inne beneficja?

Moskiewskie wróble ćwierkają o jakimś rzekomym planie rozpędzenia dotychczasowej systemowej opozycji i powołania nowej partii, która będzie miała za zadanie stworzyć imitację rywalizacji w roku wyborów prezydenckich w 2012 roku. O ile na wybory pozwoli „resurs”, bo jego istotne uszczuplenie może wywołać wojny na górze już wcześniej.

Dziś na cmentarz Wagańkowski w Moskwie przybyły tłumy. Na tej zacnej stołecznej nekropolii, na której spoczywają Siergiej Jesienin i Władimir Wysocki, odprowadzano w ostatnią drogę Wiaczesława Iwańkowa. Kim był Wiaczesław Iwańkow? Znanym artystą, któremu dziś przyniesiono niezliczone bukiety kwiatów i gigantyczne wieńce? Wybitnym społecznikiem? Lekarzem, który uratował tysiące istnień? Dobroczyńcą? Żeglarzem? Alpinistą?

Wiaczesław Iwańkow bardziej był znany jako „Japończyk” (Japonczik). Był jednym z najbardziej wpływowych gangsterów, ojcem chrzestnym rosyjskiej mafii w USA, rezydentem potężnego gangu rosyjskiego – grupy sołncewskiej, panem „Małej Odessy”. W 1997 roku został skazany w Stanach Zjednoczonych na karę 115 lat pozbawienia wolności za wymuszanie haraczu i inne przestępstwa. Kilka lat później został przekazany Rosji, gdzie czekał go proces o zabójstwo (pierwsze słowa, jakie wypowiedział, gdy postawił stopę na ojczystej ziemi, brzmiały: „suka, k…y, pederaści”). Został jednak uniewinniony i wyszedł na wolność. 28 lipca pod jedną z moskiewskich restauracji dokonano na niego zamachu. Według wersji mediów, „Japończyka” stuknęli za to, że wtrącił się do zadawnionego sporu pomiędzy dwoma zwaśnionymi klanami mafijnymi. Na czele jednego stoi Tariel Oniani (ps. „Tariko”), na czele drugiego – Asłan Usojan (ps. „Died Hasan”). „Japończyk” miał wesprzeć Usojana i zginął na zlecenie Onianiego (teraz podobno Oniani jest na celowniku tych, którzy będą się mścić za „Japończyka”, wielka wojna moskiewskich gangów wisi w powietrzu). Według innej wersji, powodem egzekucji były jakieś szemrane interesy „Japończyka” w branży tanich materiałów budowlanych.

Można powiedzieć – cóż, zwykła historia w tym fachu. Na pewno zwykła? Pogrzeb relacjonowała rosyjska telewizja państwowa. Cmentarz przed ceremonią został dokładnie sprawdzony przez saperów. Na uroczystości przybyli bandyci z całej Wspólnoty Niepodległych Państw, USA, wielu krajów europejskich. Ochraniano ich jak koronowane głowy. Jak pisze internetowa „Gazieta”, mieszkańcy Moskwy ironicznie pytają, dlaczego „Japończyka” nie pochowano pod murem kremlowskim (gdzie spoczywają przywódcy ZSRR i zasłużeni działacze państwowi) albo na Cmentarzu Nowodziewiczym (moskiewskie Powązki), skoro żegnany jest z takimi honorami.

Jest w tym rzeczywiście coś symbolicznego, świadczącego o wadze i wielkim wpływie kryminalnego świata na życie Rosji.

Rosyjska telewizja państwowa rozpoczęła wczoraj wyświetlanie nowego serialu „Isajew” o młodych latach przyszłego pogromcy tajnych służb III Rzeszy, Stirlitza. Nowy serial powstał – podobnie jak kultowe „Siedemnaście mgnień wiosny” – na podstawie powieści Juliana Siemionowa.

I w powieściach Siemionowa, i w „Siedemnastu mgnieniach wiosny”, poprawnych ideologicznie z punktu widzenia wykładni „środkowego Breżniewa”, wiadomo, kto jest dobry, kto zły. W powieściach opisujących początki wiernej służby Isajewa istnieje mocna i jednoznaczna opozycja: my, czerwoni, jesteśmy ludźmi prawymi i nasza sprawa jest słuszna, oni, to znaczy biali, to szubrawcy i wstecznicy pozbawieni ideowości. W powieściach odnoszących się do lat wojennych i w serialu telewizyjnym „Siedemnaście mgnień…” też wszystko jest jasne. My, to znaczy radziecki wywiad oraz wszystkie wysokie władze partyjne i państwowe, mamy rację, a oni, to znaczy faszystowski najeźdźca i jego krwiożercze organy bezpieczeństwa i wszystkie wysokie władze partyjne i państwowe, są źli i należy się im nauczka. Geniusz Stirlitza, który – jeśli Państwo pamiętacie – przez cały film intensywnie myśli, przyczynia się walnie do Wielkiego Zwycięstwa, bezapelacyjnie świetlistego, być może jedynego świetlistego, aktu sprawiedliwości dziejowej w najnowszej historii Rosji.

W nowym telewizyjnym wcieleniu młody Stirlitz, wtedy jeszcze początkujący funkcjonariusz „czerwonego” wywiadu Wsiewołod Władimirow, pseudonim Maksym Isajew, w najnowszym filmie telewizyjnym w reżyserii Siergieja Ursulaka zwalcza na Dalekim Wschodzie białogwardzistów. Czyli opozycja „my-oni” w dzisiejszym ujęciu nie powinna być tak ostra i czarno-biała, jak była w zabytkowej ramocie z czasów ZSRR. W ideologii państwowej putinowskiej Rosji obecne są zarówno odwołania do chwały czasów carskich, jak i czasów sowieckich. Mieszanka to pełna sprzeczności i niekonsekwencji. Może jedynym kluczem, który godzi i cara, i jego późniejszych bolszewickich prześladowców, jest w ujęciu kremlowskich inżynierów dusz słowo „wielki”. Jak coś jest wielkie (wielkorosyjskie), to pasuje do lansowanego wirtualnego obrazka dźwigającego się z kolan imperium. Ale może film Ursulaka nie ma takich ambicji, by wyznaczać nowe tendencje w ideologii państwowej, może będzie po prostu kinem dla mas, o trzymającej w napięciu intrydze. Jeszcze za wcześnie, by oceniać sam serial jako dzieło filmowe.

W filmie Ursulaka wystąpił kwiat współczesnego rosyjskiego aktorstwa, widocznie gwiazdorzy Michaił Porieczenkow i Siergiej Makowiecki mają przyciągnąć widownię. Rolę Isajewa zagrał młody aktor, znany przede wszystkim z seriali, Daniił Strachow, fizycznie podobny do Wiaczesława Tichonowa (który kreował rolę Stirlitza w „Siedemnastu mgnieniach…”). Film Ursulaka ma niezłą kampanię promocyjną, w rosyjskiej Wikipedii jest już strona serialu z informacjami o wykonawcach, twórcach, pomyśle, historii powstawania filmu, rosyjska blogosfera od wczoraj intensywnie omawia serial (a recenzje są różne – od gromiących po pełne superlatyw). Twórcy wielokrotnie w wywiadach dla telewizji i prasy powtarzali, że bardzo liczą na dowcipy o nowym serialu, wszak Stirlitz jest bohaterem jednej z popularnych i wiecznie żywych serii kawałów.

Jeśli projekt „młodość Stirlitza” się sprawdzi, a rosyjscy telewidzowie pokochają Isajewa-Strachowa taką samą miłością, jak kiedyś kochali Stirlitza-Tichonowa, to może powstaną kolejne serie: o latach szkolnych nastoletniego Isajewa, dzielnie wkuwającego grekę i matmę, żeby potem przywalić wrogom, potem o dzieciństwie, też zapewne spędzonym na walce w słusznej sprawie, a jak dobrze pójdzie, to doczekamy się serialu o życiu płodowym późniejszego Stirlitza, który na pewno już w tym okresie miał swoje zasługi w zwalczaniu wrogów Wielkiej Rosji.

W trzecią rocznicę śmierci dziennikarki Anny Politkowskiej odbył się wiec jej pamięci. Na Czistyje Prudy w Moskwie przyszło około ośmiuset osób. Przemawiali koledzy Anny Politkowskiej z redakcji „Nowej Gaziety”, publicyści, opozycyjni politycy, obrońcy praw człowieka. Kilka opozycyjnych mediów poświęciło zamordowanej dziennikarce i wiecowi kilka wzmianek i komentarzy. Ze strony oficjalnych mediów oraz przedstawicieli władzy wiało chłodem niepamięci.

Redaktor naczelny „Nowej Gaziety” Dmitrij Muratow stwierdził, że władza nie ma politycznej woli, by wyjaśnić sprawę zabójstwa Politkowskiej. „Ponieważ władza nie tylko nie jest w stanie wykryć, ale także osądzić zabójców, muszą to wziąć na siebie obrońcy praw człowieka” – powiedziała nestorka ruchu Ludmiła Aleksiejewa. Wiktor Szenderowicz wyraził przypuszczenie, że zabójcy zostaną wykryci, jak tylko przestaną mieć jakikolwiek związek z istniejącą władzą.

Śledztwo w sprawie zabójstwa Politkowskiej dziwnie meandruje, posadzonych na ławie oskarżonych podejrzanych o dokonanie zabójstwa sąd w lutym tego roku uniewinnił na podstawie werdyktu ławy przysięgłych, w lipcu Sąd Najwyższy uchylił ten wyrok i skierował sprawę do ponownego zbadania przez prokuraturę. W ostatnich dniach w prasie pojawiły się ni z tego ni z owego nazwiska nowych podejrzanych, wskazywano na ich powiązania z MSW i FSB. Jakaś mgławica, raczej kolejna dezinformacja niż informacja. Z rozważanych trzy lata temu wersji dziś zniknął wątek czeczeński. Wielu publicystów rosyjskich sugerowało wówczas, że zleceniodawcą mógł być prezydent Czeczenii Ramzan Kadyrow (a tak na marginesie, kilka dni temu sąd orzekł, że obrońca praw człowieka z organizacji Memoriał powinien przeprosić Kadyrowa za wypowiadane głośno przypuszczenia o jego bezpośrednim związku z zabójstwem innej dziennikarki i obrończyni praw człowieka, Natalii Estemirowej, Oleg Orłow ma zapłacić Kadyrowowi tytułem rekompensaty za straty moralne 20 tys. rubli, a Memoriał – 50 tys.).

„Garstka przyjaciół, krewnych i obywateli na wiecu i kilka słów ku pamięci w marginalnej prasie. Jedne i te same twarze. Jedne i te same nieutulone w żalu przemowy. O życiu bohaterskim. O śmierci, z której drwią dranie. O strasznym naszym zawodzie, pokojowym i szlachetnym, faktycznie – takim, za który można dostać kulę w łeb, w istocie – zanikającym” – napisał Ilja Milsztejn we wspomnieniu poświęconym Annie Politkowskiej.

Kilka lat temu podczas jednej z przymiarek do ułożenia stosunków w ramach Państwa Związkowego Białorusi i Rosji Władimir Putin, któremu od początku nie podobało się firmowe kluczenie prezydenta Łukaszenki, zaproponował jasne określenie zasad. „Kotlety otdielno, muchi otdielno”. Co innego interesy, a co innego piękne słówka, przejdźmy do konkretów. Przywiózł wtedy w teczce propozycję włączenia Białorusi jako oddzielnego okręgu federalnego do Federacji Rosyjskiej. Łukaszenka był dotknięty do żywego. Gra w przeciąganie liny, wieczne to łączenie, to rozdzielanie much i kotletów trwa nadal. Nie znaleziono złotego środka. Kilka dni temu pisałam, że przyjaźń Rosji i Białorusi na poligonie krzepnie, wspólne ćwiczenia na zachodnich rubieżach wypadły znakomicie, sojusznicy są gotowi nie tylko dać odpór umownemu przeciwnikowi na Zachodzie, ale nawet wspólnie przygotować dywersje, sabotaże i prowadzić przeciwko wspólnym wrogom wojnę partyzancką. Łukaszenka ściskał prezydenta Miedwiediewa jak starego druha, bez którego nie potrafi żyć, zapewnienia o najgłębszej przyjaźni i współpracy krasiły każde zdanie wypowiedziane z obu stron.

I nagle coś się zepsuło. 2 października podczas spotkania z rosyjskimi dziennikarzami Łukaszenka nagle zaczął w ostrych słowach oskarżać premiera Władimira Putina o wszystkie najcięższe grzechy: o czynienie przeszkód we współpracy wojskowej dwóch krajów, o zerwanie procesu integracyjnego w łonie Państwa Związkowego, o rozpętanie kilku wojen handlowych. Jednocześnie nie powiedział pół złego słowa o swoim przyjacielu z poligonu, Dmitriju Miedwiediewie (doprowadzony do szewskiej pasji Łukaszenka stara się zresztą przy każdej nadarzającej się okazji podkreślać, że jak równy z równym to on może rozmawiać z prezydentem, a premier – choćby był nim sam Putin – to dla niego nie para).

Pętla kryzysu zaciska się na szyi białoruskiego prezydenta. Niewydolna gospodarka, podtrzymywana życiodajną kroplówką tanich rosyjskich nośników energii, potrzebuje środków. A tych brak. W dobie kryzysu chętnych do udzielania kredytów nie ma zbyt wielu, a kredyty też trzeba będzie kiedyś spłacić. Rosja obiecała dać 2 mld dolarów w kilku transzach, a właśnie minister finansów Rosji oznajmił, że Rosja nie zamierza przekazać Mińskowi ostatniej 500-milionowej transzy, dając do zrozumienia, że skoro Zachód otworzył ostatnio furteczkę Białorusi, to niech Białoruś stara się o kasę na Zachodzie, a Rosja ją w tych staraniach chętnie poprze. Ta linia kredytowa miała być przekazana „w rozliczeniu” za uznanie przez Mińsk niepodległości Abchazji i Osetii Południowej, na czym Moskwie wydaje się szczególnie zależeć. Ale jeśli Białoruś uzna niepodległość moskiewskich podopiecznych na Kaukazie, to furteczka na Zachód znowu się zamknie. I będzie jeszcze trudniej, a muchy porzucą kotlety, a może być i gorzej: kotlety odlecą, a muchy zostaną.

Dziś w Moskwie odbywają się rozmowy premierów Rosji i Białorusi. Co z nich wyniknie? Kolejna wojna handlowa? Pole manewru wydaje się dość ograniczone. 

A swoją drogą – skoro stosunki z najlepszym i najbliższym sojusznikiem Moskwy tak wyglądają, to jakie perspektywy mają stosunki z państwami, które nie mają ambicji, by być z Rosją tak blisko?

Od kilku tygodni przez światowe agencje informacyjne i gazety młócona jest na wszystkie strony arcyciekawa historia statku Arctic Sea, frachtowca zarejestrowanego na Malcie z rosyjską załogą na pokładzie. Opisano wszystkie możliwe warianty: że statek uprowadzony w lipcu na Morzu Bałtyckim przez piratów wiózł narkotyki lub inne „komercyjne” przesyłki, kompromitujące wysokich urzędników państwa rosyjskiego, że wiózł rosyjskie rakiety dla Iranu, że dla tegoż Iranu wiózł komponenty do bomby atomowej, że w akcji porwania statku maczał palce Mosad, dzięki czemu sprawa ujrzała światło dzienne. Gdyby wysunięto przypuszczenie, że na statku był kosmita, który może służyć za reaktor albo zmartwychwstały Michael Jackson, już pewnie nikt by się nie zdziwił. Tylko jakoś w oficjalną wersję, że statek wiózł drewno z Finlandii do Algierii, nikt wydaje się nie wierzyć. W publikacjach prasowych prześledzono każdy ujawniony ruch statku od Olandii po Wyspy Zielonego Przylądka, eksperci przenicowali wszystkie doniesienia i „wbrosy diezy” (wrzutki dezinformacji). I nadal nic nie wiadomo.

A skoro nic nie wiadomo, to nie wiadomo także dlaczego dziennikarz rosyjskiego biuletynu branżowego Michaił Wojtienko, który na konferencji prasowej jako pierwszy podzielił się swoimi wątpliwościami co do prawdziwej misji Arctic Sea, na początku września zbiegł do Turcji. Powiedział, że obawia się o swoje bezpieczeństwo. Kto mu groził i dlaczego?

Dzisiaj żony czterech marynarzy z załogi nieszczęsnego statku Arctic Sea wystosowały list do premiera Putina z prośbą, by sprawił, aby ich mężowie wrócili do domu. Część załogi została jeszcze w sierpniu odesłana samolotem do Moskwy, gdzie spędziła upojne noce i dni w areszcie śledczym Lefortowo, natomiast czterech marynarzy zostało na pokładzie. Nadal bez możliwości kontaktu ze światem pływają sobie po morzach i oceanach. Pod koniec września w Las Palmas na Wyspach Kanaryjskich statek miał być przekazany właścicielowi, ale ten oznajmił, że nie ma prawa przejąć jednostki, która została aresztowana. Dokąd płynie latający Holender? Co znajduje się nadal na jego pokładzie poza wycieńczonymi członkami załogi?

Tajemnicza misja Arctic Sea mogła być – wedle przecieków prasowych – tematem rozmów premiera Izraela Beniamina Netanjahu w Moskwie. 7 września izraelski premier przybył na pokładzie prywatnego samolotu z tajną wizytą do Rosji i spotkał się z prezydentem Miedwiediewem i premierem Putinem. Dzisiejsze wydanie brytyjskiego dziennika „The Sunday Times” w materiale na temat tej dziwnej wizyty wysuwa przypuszczenie, iż „Netanjahu wręczył Kremlowi listę rosyjskich uczonych, którzy – wedle Izraela – pomagali Iranowi w stworzeniu bomby atomowej”. Gazeta powołuje się na anonimowe źródła zbliżone do rosyjskiego ministra obrony, informacje powyższe miały potwierdzić także źródła w Izraelu. Ich zdaniem, rosyjscy uczeni nie mogli działać bez oficjalnej zgody Moskwy.

Podkręcanie napięcia wokół programu atomowego Iranu leży jak najbardziej w interesie Rosji. Rosyjska korporacja panująca, zatrwożona przedłużającym się kryzysem, marzy o sytuacji, w której ceny na ropę znów poszybowałyby wysoko w górę. A taką sytuacją bez wątpienia byłby kryzys, a tym bardziej konflikt na Bliskim Wschodzie.