24 stycznia. A niedoczekanie wasze, nie będziecie sobie stroić z żartów z naszego wielkiego wodza, najważniejszej postaci w rosyjskiej historii współczesnej; to bluźnierstwo, świętokradztwo, rzecz niedopuszczalna.  Co za brednie, film to film, dlaczego minister kultury wprowadza cenzurę. To w największym skrócie argumenty, jakie można było usłyszeć dziś w rosyjskiej przestrzeni medialnej w związku z wycofaniem przez Ministerstwo Kultury zezwolenia na dystrybucję filmu „Śmierć Stalina”. Ważne polityczne czynniki uznały, że brawurowa komedia francusko-brytyjska w reżyserii Armanda Iannucciego ukazująca sytuację, jaka powstała po śmierci Józefa Stalina, nie zasługuje na zaszczyt pokazów w Rosji.

Premiera „Śmierci Stalina” miała się w Rosji odbyć 25 stycznia, 17 stycznia ministerstwo wydało zezwolenie na dystrybucję i choć od kilku tygodni przedstawiciele partii komunistycznej toczyli pianę, że to ich obraża, film miał trafić do kin. Tymczasem komisja społeczna przy Ministerstwie Kultury, zapoznawszy się 19 stycznia z filmem na specjalnym pokazie, orzekła jednak, że obraz wybitnym dziełem nie jest ani w sensie historycznym, ani artystycznym, a na dodatek obraża jak leci: hymn i flagę ZSRR, marszałka Żukowa, pamięć wielkich czasów i wielkich czynów. Poza tym na ekranie rozgrywają się sceny przemocy, obrażany jest człowiek radziecki, poniża się jego wartość, wzbudza nienawiść na tle przynależności klasowej, a to jawne oznaki ekstremizmu. Jednym słowem: nie godzien jest ten film, by go rosyjski widz oglądał. Głosom członków komisji przysłuchał się minister kultury Władimir Medinski i przychylił się do negatywnej opinii. Choć wcześniej nie miał przeciw filmowi nic, teraz rzekł za innymi: basta. Film dostał bana i premierę odwołano.

W mediach zawrzało. Natychmiast uformowały się dwa obozy: za i przeciw. „Toż to walka ideologiczna przeciwko naszemu krajowi. Film obraża pamięć naszych weteranów. Premiera takiego filmu nie może się odbyć w przeddzień 75-lecia bitwy stalingradzkiej ” – dowodził przewodniczący wzmiankowanej wyżej komisji społecznej. Wtórował mu dyrektor towarzystwa wojskowo-historycznego: „obrzydliwość, ten film obraża rosyjską historię. Bohaterowie naszej historii przedstawieni są jak idioci. Oni mogli być tyranami, ale nie byli idiotami”. Obecny na pokazie reżyser Nikita Michałkow oznajmił, że to paszkwil na rosyjską historię, a nie film (skoro wspomniałam Nikitę Michałkowa, to przypomnę znakomitą scenę, otwierającą – nieudaną, nawiasem mówiąc – drugą część „Spalonych słońcem”: Kotow, grany przez Michałkowa chwyta za czuprynę Stalina i wciska mu twarz w gigantyczny tort; ciekawam, czy teraz owładnięty putinowskim zapałem reżyser byłby w stanie nakręcić tak sugestywną scenę). W drugim obozie panuje przekonanie, że zakazy na nic się nie zdadzą, to po pierwsze. Że Rosja daje powód, żeby cały świat śmiał się z jej przewrażliwienia i braku poczucia humoru, to po drugie. Krytyk Andriej Archangielski uważa, że film powinien być w dystrybucji: „Opinia rosyjskiego widza o tamtych czasach została uformowana przez seriale, a te na ogół są słabe i wypaczają pogląd o epoce stalinowskiej, w myśl tego przekazu – a twórcy dbają tylko o to, aby nikogo nie obrazić – epoka była wielka, tyran był wielki i wszystkie czyny jego takoż. W przypadku „Śmierci Stalina” nie ma podstaw, by się obrażać. To czarna komedia, a to całkowicie zmienia punkt widzenia, nie można tego traktować poważnie. Ale urzędnicy nie chcą dopuścić do dystrybucji. Być może dlatego, że władze odbierają wszelką krytykę sowieckich wodzów jako krytykę pod swoim adresem i dlatego jej nie chcą i nie chcą kpiarskich filmów”.

Rosyjskie Ministerstwo Kultury pod wodzą Władisława Medinskiego produkuje właściwą wersję historii w odpowiednich utworach o odpowiednich wydarzeniach. Że tam rozjeżdża się prawda historyczna z prawdą ekranu? Nie szkodzi. Za to przekaz jest właściwy, krzepiący skołatane rosyjskie dusze. I właśnie o to chodzi.

Zacytuję fragment z tekstu pisarza Aleksieja Cwietkowa, który patrzy na reakcję na film Iannucciego w swoisty sposób: „ Dlaczego przeciwko dystrybucji tego filmu protestują putiniści wszelkiej maści i patriotyczni miłośnicy silnego państwa? Dlatego że putinizm proponuje nie polityczne, a administracyjne podejście do historii, tzn.: gdy rządzą silni liderzy, jest dobrze, a jak rządzą słabi, to jest kiepsko. Państwo w ideologii putinizmu to samodzielna siła i wartość […], dlatego putinista wielbi i cara, i Stalina, i obecnego prezydenta i nie widzi między nimi różnicy. „Śmierć Stalina” obraża Kreml”. Stąd te protesty.

Tata Gutmacher poszła dalej: „We współczesnej Rosji rządzi nie tyle tyran, ile tchórzostwo tego tyrana. I jego wiara w zabobon. Przecież on nie może pozwolić narodowi, by ten zobaczył śmierć innego tyrana, swojego poprzednika. Na dodatek w przeddzień wyborów”.

Losy filmu nasrożona komisja złożyła w ręce prokuratora generalnego, który ma teraz prześwietlać obraz na okoliczność imputowanego ekstremizmu. A po szerokich przestworzach Internetu rozlewa się dyskusja o swobodzie wypowiedzi (a właściwie jej braku), miejscu Stalina w historii, wykorzystywaniu wizerunku Stalina dla bieżących celów politycznych obecnej ekipy.

Ośrodek badań socjologicznych WCIOM ogłosił rezultaty sondażu, kogo Rosjanie uważają za głównych idoli XX wieku. Pierwsze miejsce zajął Jurij Gagarin, drugie – Władimir Wysocki. Za nimi uplasował się marszałek Żukow, pisarze Tołstoj i Sołżenicyn, a zaraz za nimi – tak, tak, Józef Stalin – wódz, którego śmierci Rosjanie nadal nie chcą. Kult kultu jednostki ma się dobrze.

A o Władimirze Wysockim będzie okazja napisać oddzielnie – jutro mija osiemdziesiąta rocznica jego urodzin.