21 marca. Od samego rana policja szalała w mieszkaniach kilkunastu członków stowarzyszenia Memoriał. Rewizje rozpoczęto synchronicznie, trwały po kilka godzin. Adwokatów nie dopuszczono. Po rewizji kilka osób przewieziono na przesłuchania do Komitetu Śledczego. Przeszukanie przeprowadzono również w siedzibie Memoriału w Małym Karietnym.

Rewizje przeprowadzono w ramach wszczętej na początku marca sprawy karnej wobec współpracowników Memoriału, zarzuca się im rehabilitację nazizmu. Zdaniem śledztwa, „Memoriał zlekceważył historyczną prawdę i wpisał na listę ofiar terroru politycznego ZSRR nazwiska trzech osób, które mogły mieć związek ze zbrodniami nazistów”. Osoby te były skazane z artykułu 58, czyli za zdradę państwa, potem zostały zrehabilitowane (pisałam o tym w autorskiej rubryce „Rosyjska ruletka”: https://www.tygodnikpowszechny.pl/rosja-sad-zdecydowal-o-zamknieciu-stowarzyszenia-memorial-170232). A skoro nazwiska zbrodniarzy wojennych znalazły się na liście ofiar stalinowskiego terroru, to stanowi to przestępstwo.

Pretekst. Taki albo inny – każdy się nada, choćby najbardziej absurdalny.

Oddzielną sprawę karną wszczęto wobec Olega Orłowa. Za powtórną dyskredytację rosyjskiej armii (przestępstwo zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności). Podstawą postępowania wobec Orłowa jest jego post w Facebooku, a właściwie zacytowanie przezeń artykułu napisanego dla francuskiego „Mediapart”. Artykuł nosi tytuł „Mieli ochotę na faszyzm. Więc faszyzm dostali”; ukazał się we Francji w listopadzie 2022 r. Tematem była analiza, jak powstają faszystowskie reżimy.
Orłow był już zatrzymywany i karany (grzywną) za indywidualne pikiety przeciwko wojnie. Po dzisiejszym przesłuchaniu został wypuszczony, musiał podpisać zobowiązanie, że nie opuści Moskwy.

Zdaniem członków Memoriału, rewizje miały na celu pozyskanie przez organy śledcze materiałów archiwalnych zgromadzonych w trakcie wieloletnich badań stowarzyszenia poświęconych zbrodniom stalinowskim.

Kilka dni wcześniej policja szarpała członków Memoriału w Permie.
Memoriał został zlikwidowany na mocy orzeczenia sądu w grudniu 2021 r. To było na kilka tygodni przed inwazją Rosji na Ukrainę i zostało powszechnie odebrane jako zapowiedź „putinowskiej nocy” – początku wzmożenia represji w stosunku do tych, którzy nie popierają agresywnej polityki Kremla. Memoriał walczył jeszcze potem o zmianę postanowień sądu, składał apelacje – wszystko na próżno. Ludzie Memoriału nadal prowadzą działalność w dziedzinie obrony praw człowieka.

W październiku 2022 r. Memoriał został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla (https://www.tygodnikpowszechny.pl/noble-2022-nagroda-pokojowa-za-walke-o-prawo-do-krytyki-wladz-179477).