Ludzie zebrali się na placu Puszkina w Moskwie – kilkanaście, jak chce policja, co najmniej dwadzieścia, jak chcą organizatorzy, tysięcy. Powiedzieli prezydentowi elektowi: Moskwa nie wierzy łzom (Wowa, jeszcze się napłaczesz – napisał ktoś krzywymi literami na kartonie; po mieście krąży dowcip, że rolę płaczącego Putina zagrał wczoraj Siergiej Biezrukow, aktor potrafiący zagrać każdą rolę, nawet Wysockiego w ostatnim filmie o bardzie, w charakteryzacji zacierającej rysy twarzy samego Biezrukowa), i że Moskwa nie wierzy, że te wybory były czyste jak ta łza, którą pan Putin uronił wczoraj na wiecu powyborczym, i że Moskwa nie wierzy w legitymację jego władzy. Były przemówienia, były hasła-kriczałki, plakaty z przekreśloną fizjonomią nowego-starego bossa, mało przyjemne wezwania „zmyć kałużę botoksu z mapy Rosji” itd. W Moskwie Putin zdobył według oficjalnych danych 47 proc. Gdyby nie „karuzele”, byłoby mniej – twierdzą obserwatorzy, opisujący swoje doświadczenia z przyglądania się z bliska przebiegowi wyborów.

W Petersburgu pod Soborem Isaakijewskim (w pobliżu siedziby miejskiej komisji wyborczej) zebrali się – bez sankcji władz miasta – ci, którzy mieli do zakomunikowania prezydentowi elektowi to samo, co koledzy w Moskwie. Ponieważ zgromadzenie nie miało sankcji, nie wznoszono okrzyków, nie wygłaszano przemówień z trybuny, ludzie stali w milczeniu. Przyszło od 2,5 do 4 tys. ludzi. Policja w pewnym momencie przystąpiła do zatrzymań. „Policja zachowywała się zbyt brutalnie podczas zatrzymań przeprowadzanych na placu Isaakijewskim, szarpano ludzi za ubrania, stosowano siłę nawet wobec kobiet i osób w starszym wieku” – napisał w Twitterze jeden z uczestników. Zatrzymano około trzystu osób. Kiedy policja przystąpiła do ostrej akcji, ludzie zaczęli skandować hasła „Putin złodziej”, „To nasze miasto” itd.

Na placu Puszkina w Moskwie też OMON przystąpił ostro do „zadań specjalnych”. Za zakłócanie porządku publicznego zostali zatrzymani liderzy demonstracji Aleksiej Nawalny, Ilja Jaszyn, Siergiej Udalcow, Jewgienija Czirikowa. „Kommiersant” pisze o brutalnej interwencji OMON-u. Wezwania do pozostania na placu, „aż Putin odejdzie z Kremla”, siły porządkowe potraktowały jako dobry pretekst do rozpoczęcia akcji rozganiania zgromadzenia. Zatrzymano około dwustu osób.

Festynów i zgromadzeń popierających wybór prezydenta, które odbywały się równolegle w innych częściach miasta, nie spałowano.

*

Spośród mnóstwa komentarzy, które dziś zapełniają rosyjskie gazety i portale internetowe, warto przeczytać tekst Andrieja Kolesnikowa w „Nowej Gazecie”. Przytoczę jeden z ciekawszych fragmentów: „Dzisiejszy system polityczny dokładnie zaplanował swoje polityczne samobójstwo, uczyniwszy współudziałowcem swoich imitacyjnych wieców i fałszywych wyborów część obywateli – ludzi, pracujących w sferze budżetowej, którzy za pieniądze albo pod przymusem administracyjnym brali udział w spektaklach imitujących wiece i zajmowali się organizacją naruszeń [wyborczych]. Suwerenna demokracja osiągnęła wyższe stadium i stała się demokracją karuzelową lub „otkriepitielnoj” („otkriepitielnyj tałon” to zaświadczenie uprawniające do głosowania poza miejscem zamieszkania, przed wyborami z wielu miejsc kraju donoszono, że blankietów zabrakło, choć wydrukowano ich więcej niż zwykle; w Moskwie napływ takich „wycieczek” na głosowanie był szczególnie widoczny).

Na tych wyborach sformowała się nowa siła znajdująca się na antypodach putinowskiej koalicji i demokracji karuzelowej – demokracja wolontariuszy. Mnóstwo ludzi było na wyborach w charakterze obserwatorów, zaczęło działać w nieformalnych stowarzyszeniach i wspólnotach obywatelskich, a to oznaka dojrzałości społeczeństwa – i to w warunkach infantylizmu samego państwa”.

I jeszcze jeden fragment: „System zbudowany jest na jawnym kłamstwie – wcześniej czy później uczestnicy elitarnej koalicji zaczną zadawać sobie pytanie: kogo oni okłamują? Samych siebie? I czy nie trzeba będzie zbyt wielu zabiegów, by utrzymać stare reguły gry? A może trzeba będzie nawet użyć siły?

Po co te „karuzele”? Żeby całe społeczeństwo uwierzyło, że wybory są legalne? To niemożliwe. Biedniejsze warstwy zostały wciągnięte do tej gry pozorów, naiwnością byłoby sądzić, że nie rozumieją tego, co się dzieje i teraz mogą nie wybaczyć tego upokorzenia. Klasa wykształcona nie wierzy górze, co więcej – natrząsa się z władzy. Większość tej klasy poszła na wybory, ale albo zepsuła karty do głosowania, albo zagłosowała na Prochorowa”.

Kolesnikow określił zwycięstwo Putina jako pyrrusowe i z obawą spogląda na te najbliższe lata („trudne i haniebne”), kiedy to system ostatecznie się skompromituje i zawali. Wielu zachodnich komentatorów też zastanawia się głównie nad tym, kiedy po tych wygranych przez Putina wyborach zaczną się dla niego schody. I to schody w dół. Na razie jednak zagranica nie zaczęła podważać legitymacji zdobytej 4 marca przez Władimira Władimirowicza. Ze świata napływają poprawne politycznie gratulacje.

„Obiecałem wam, że wygram. I wygrałem” – powiedział do tłumu swoich zwolenników Władimir Putin na powyborczym wiecu pod Kremlem. Kamery wyłapały skąpą męską łzę spływającą po gładkim policzku Władimira Władimirowicza w chwili wygłaszania tych słów. Na trybunie stał obok Dmitrij Miedwiediew, cieszący się, jak zapewniał, z wygranej premiera.

Według wstępnych wyników podanych przez Centralną Komisję Wyborczą, przy frekwencji 63 procent wygrał Władimir Putin (po obliczeniu połowy głosów – 64 proc.). Komunista Ziuganow zdobył 17 proc., trzecie miejsce zajął debiutant – Michaił Prochorow (7 proc.). Jutro rano pełne nieoficjalne wyniki, po kilku dniach – oficjalne. Centralna komisja nie odnotowała wielu naruszeń podczas głosowania. Natomiast przedstawiciele opozycji pozasystemowej – owszem, przez cały dzień donosili o licznych uchybieniach. Zauważono m.in. „karuzele” z głosującymi po kilka razy desantami z innych miejscowości. Rozmieszczone we wszystkich lokalach wyborczych kamery wideo pokazywały ogólny widok na stół, przy którym siedziała, a głównie nudziła się w bezruchu, komisja oraz urny (przezroczyste). Kilka razy zaglądałam przez stronę internetową webwybory do lokali w obwodzie niżnonowogrodzkim, pod Smoleńskiem, pod Samarą, w Dzierżyńsku, do lokali na Ałtaju nie udało mi się zajrzeć, bo akurat pokazywali „Czarny kwadrat” Malewicza, to znaczy transmisja była przerwana (ten pokaz to trochę tak jak transmisja z meczu, w której zdarzają się przerwy techniczne, i jak na ironię podczas tych przerw padają bramki, ale nie wiadomo, kto strzelił i w jakiej sytuacji). Zdaniem obserwatorów, dzięki kamerom fałszerstwa nie będą mogły być tak nachalne jak podczas wyborów parlamentarnych w grudniu. Ale czy w pełni je udaremnią? Już dziś widać jednak, że ci, co chcieli uznać wybory Putina za uczciwe i przezroczyste, uznali je za takowe, natomiast ci, którzy podważają jego legitymację władzy i cały proces wyborczy uznają za nieuczciwy i nieważny, wyborów nie uznają.

„Nic się nie zmieniło. Nie stało się też nic nieoczekiwanego – powiedział jeden z liderów ruchu białej wstążki Aleksiej Nawalny w rozmowie z rozgłośnią Echo Moskwy. – Wszyscy rozumieli, że Putin narysuje sobie zwycięstwo w pierwszej turze i ogłosi się prezydentem. Jednak większość w wielkich miastach nie uznaje legitymacji tego zwycięstwa i nie uważa Putina za prawomocnego prezydenta. Dlatego wydaje mi się, że aktywność na ulicach będzie trwać, protesty nadal będą się odbywać. Będziemy się domagać reform politycznych. W ciągu roku rozpisania nowych wyborów parlamentarnych i nowych wyborów prezydenckich w ciągu dwóch lat. To umiarkowane, adekwatne i zgodne z prawem postulaty”.

Niełatwa sytuacja dla obu stron. Czy władza zechce podjąć po wyborach dialog z ulicą? Kampania wyborcza Putina była de facto jego dialogiem z protestującymi, a nie walką z tymi, których nazwiska figurowały na liście kandydatów. Niewiele wskazuje na to, że prezydent elekt uważa demonstrujących za partnerów do rozmowy o majestacie państwa. Kilka razy wypowiedział się o protestujących lekceważąco. Ponadto – cóż tu zmieniać, skoro tylko pod jego rządami może się zmienić na lepsze? W artykułach publikowanych przez siedem tygodni w prasie premier przedstawił niespójną wizję państwa trwającego w okopach Świętej Trójcy. Marginesu dla dialogu z protestującą mniejszością z wielkich miast nie było w tych artykułach widać. A z drugiej strony – co zrobią „dekabryści”? Czy ich protest przyjmie formę reprezentacji politycznej, stanowiącej realną siłę? Jak długo potrwa przepoczwarzanie się idealistów w pragmatyków?

Cztery lata temu wieczór wyborczy Dmitrija Miedwiediewa na placu Czerwonym oprawiała muzycznie grupa Lube. Dźwięki pieśni „Dawaj za…” stanowiły tło dla rytmicznego marszu prezydenta Putina i prezydenta elekta Miedwiediewa przez legendarny bruk ku trybunie. I tym razem dla zwycięzcy wyborów zaśpiewała grupa Lube. Zabrzmiał stary przebój „Batiania kombat”. Widać gusta muzyczne zwycięzców wyborów prezydenckich w Rosji nie zmieniają się. Czy zmieni się pejzaż polityczny?

Czy w ferworze kampanii wyborczej i demonstracji protestu ktoś pamięta jeszcze Dmitrija Anatoljewicza Miedwiediewa? A przecież to ciągle jeszcze urzędujący prezydent. Człowiek, który ma pod palcami wszystkie najważniejsze guziki na konsoli nawy państwowej, w tym guzik atomowy. Nominalnie wciąż może zrobić na rosyjskiej scenie politycznej wszystko.

Tymczasem nawet jeden z jego najbliższych współpracowników Igor Jurgens zaczął kilka dni temu powątpiewać, czy Miedwiediew w ogóle zostanie premierem, jak zostało to ogłoszone podczas słynnej cynicznej zapowiedzi roszady 24 września.

Po internecie chodzi klip „Preved Medved” („Dmitrij Anatoljewicz, nam was oczeń żałko”) w wykonaniu popularnych dziennikarzy telewizyjnych (Ksenia Sobczak, Leonid Parfionow) i muzyka (Wasilij Obłomow), którzy płynąc łódką Romantika, śpiewają hiphopowy list do prezydenta. (Można obejrzeć na Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=do0wm-0xTNY; ponad milion odsłon w ciągu trzech dni). Wykonawcy pytają prezydenta, czy jeszcze żyje, bo nigdzie się nie pokazuje, nie bierze udziału w najważniejszych wydarzeniach z życia kraju, naród o nim zapomniał, wszędzie widać tylko premiera. „Czy bez waszego słowa będziemy wiedzieć, czy potrzebny nam jest Wowa czy nie-Wowa?” – pyta Parfionow.

Może wywołany w ten sposób do odpowiedzi, a może z własnej inicjatywy kandydat na prezydenta przypomniał wczoraj, że prezydent po zakończeniu w maju kadencji jednak zostanie – zgodnie z uprzednimi zapowiedziami – premierem.

Jutro akt przy urnie – dzisiaj cisza wyborcza. Z różnych miejsc napływają doniesienia, że w komisjach zabrakło „otkriepitielnych” (zaświadczeń o możliwości głosowania w lokalu innym niż przynależny z racji zameldowania) – czy to papieru nie dowieźli, żeby wydrukować odpowiednią liczbę blankietów, czy to nagle wszyscy chcą głosować nie u siebie w obwodzie i druczki tak masowo „wyszły”?

A zatem jutro w przezroczystych urnach znajdą się głosy oddane na Putina lub któregoś z czterech jego kontrkandydatów. Tak się złożyło podczas tej kampanii, że Putin nie z nimi walczył, a ponad ich głowami – z placem Błotnym i okolicami.

Jutro – głosowanie w najważniejszych wyborach. Prezydent jednak się odnalazł i wygłosił dyżurne orędzie do narodu, w którym wezwał do urn. Ale, cóż za niespodzianka, to nie było jedyne orędzie – w telewizji z własnym orędziem wystąpił, tak, zgadli Państwo, premier Putin, w jednej osobie kandydat na prezydenta.

W powieściach czy filmach szpiegowskich można nie zrozumieć połowy wykładanych tam aluzji, ukazywanych zza zasłonki zasad, które rządzą tą sferą, metod i powiązań – wszystko podane jest w groźnym sosie podejrzeń, niedopowiedzeń, intryg. Domyśl się, człowieku. Mniej więcej jasne są na ogół motywacje głównych bohaterów – coś musi być jasne, żeby widz nie odpadł w połowie dzieła w poczuciu zaplątania się w pajęczynę i z karuzelą w głowie.

Zaserwowane dziś przez Pierwyj Kanał – pierwszy program rosyjskiej telewizji – rewelacje dotyczące domniemanego zamachu na premiera Putina należą do tej niezrozumiałej części powieści szpiegowskiej. Wedle telewizyjnej relacji, trzej związani z czeczeńskim podziemiem osobnicy, podróżujący uprzednio po różnych stronach świata, w Odessie majstrowali miny, a potem mieli je tak sprytnie zdetonować w Moskwie, żeby zabić Władimira Władimirowicza Putina. Mina miała wybuchnąć dopiero po wyborach. Ale wybuchła wcześniej, na początku stycznia, w Odessie, w wynajmowanym mieszkaniu. Ukraińskie służby specjalne nie zaspały gruszek w popiele – majsterkowiczów zatrzymano (na początku lutego), to znaczy tych, którzy wybuch przeżyli, bo nie wszystkim się to udało. To tak w skrócie. Jeden z zatrzymanych zeznał, że mieli zabić Putina. Przy tych opowieściach rosyjska telewizja pociągnęła, jak to w telewizyjnych bajkach bywa, za stary sparciały sznurek – wskazano na zasłużonego Doku Umarowa, emira wszystkich terrorystów Kaukazu, jako domniemanego zleceniodawcę domniemanego zamachu.

Było tak, nie było tak? Na podstawie przekazanych informacji trudno to jednoznacznie ocenić. Dużo szczegółów, dużo znaków zapytania. Może faktycznie szykowano jakieś zamachy w Moskwie z użyciem materiałów wybuchowych, może nie na Putina. A może…

Rosyjska blogosfera dzisiaj kipi: co jeden komentarz, to bardziej zjadliwy, króluje sceptycyzm. Przygotowywanie bomby, żeby ją gdzieś podłożyć i na kogoś się zamachnąć a dokonanie zamachu to, jak mówią w Odessie, dwie wielkie różnice. Poza tym Federalna Służba Ochrony zdmuchuje wszystkie pyłki spod nóg pierwszych osób w państwie; sprawdza trasy przejazdu, a gdy premier Putin jedzie do pracy, zamykane są miejskie arterie, którymi orszak się przemieszcza. Oczywiście ochrona to tylko ludzie i też mogą przeoczyć jakiegoś świra albo terrorystę. Wszystko się może zdarzyć. W opowieści telewizyjnej ważne było to, że czytelnie wskazano na tradycyjne ośrodki, w których knuje się przeciwko Rosji i jej władzom: oto jeden z niedoszłych zamachowców wiele lat przebywał w Londynie (to znane gniazdo wrażych sił), gdzie był kurierem czeczeńskich terrorystów (klasyczny „czeczeński ślad”, stałe zagrożenie wiszące nad Rosją).

Wiadomość o planowanym zamachu nie była jednak przeznaczona dla tych sceptyków, którzy teraz ze smakiem rozsmarowują po ścianach blogosfery szczegóły podane przez telewizyjną tubę Kremla i wątpią, wątpią, wątpią. Oni i tak nie zagłosują na Putina – czy z zamachem, czy bez zamachu. To wygląda na trąbkę podrywającą „na boj” zwolenników Władimira Putina, którzy z roztargnienia zapomnieli o tym, że w najbliższą niedzielę odbędzie się głosowanie albo z lenistwa nie zamierzali iść do urn, przekonani, że i tak ich Władimir Władimirowicz wygra. To klasyczna mobilizacja elektoratu poprzez kontrolowany „wbros” takiej wiadomości do mediów – pisze „Gazeta.ru”.

Rzecznik prasowy premiera Dmitrij Pieskow potwierdził wykrycie i udaremnienie zamachu na Putina. A sugestie, że ujawnienie tych informacji jest przedwyborczą taktyką, nazwał „co najmniej świętokradztwem”. Służba prasowa stacji Pierwyj Kanał poszła jeszcze dalej: uznała tych, którzy podają w wątpliwość organizowanie zamachu, za „chorych na głowę”. Biuro prasowe Federalnej Służby Bezpieczeństwa odmówiło dziennikarzom komentarza, odsyłając do telewizji Pierwyj Kanał, która „dysponuje całokształtem informacji”.

Znany hipnotyzer, sportowiec, lekarz, uzdrowiciel telewizyjny i stadionowy Anatolij Kaszpirowski został zarejestrowany jako mąż zaufania kandydata na prezydenta Władimira Żyrinowskiego. Raz. Kaszpirowski otrzymał numer porządkowy dziewięć. Dwa. W rubryce dotyczącej zawodu zapisał skromnie: emeryt (ma 73 lata). Trzy. Kaszpirowski wyczyniał już sztuki w teatrze politycznym Żyrinowskiego w czasach prosperity, w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych. Cztery. W 1993 r. został nawet wybrany do Dumy Państwowej, ale członkostwa we frakcji Liberalno-Demokratycznej Partii Rosji wyrzekł się już po roku. W emocjonalnym liście do przywódcy oskarżył go wtedy o rasizm i propagowanie wojny. Pięć. Potem jak zahipnotyzowany wrócił na łono frakcji. Sześć. Ale nie na długo. Siedem. A teraz znowu… Sto dwadzieścia osiem.

Sam Żyrinowski zaimponował mi swoim wystrojem zewnętrznym w Dniu Obrońcy Ojczyzny 23 lutego. Na wiec swoich zwolenników przy placu Puszkinaw Moskwie przybył w oficerskim szynelu i karakułowej srebrnej czapie. Przemawiał, rąbiąc krótkie żołnierskie zdania. Kaszpirowskiego nie było przy jego boku.

Po dziesięciu latach pobytu w Stanach Zjednoczonych, gdzie leczył z nadwagi rosyjskich emigrantów, Kaszpirowski powrócił do Rosji i zamieszkał w moskiewskiej dzielnicy Mitino. Nie ma już takiego wzięcia, jak dwadzieścia lat temu. Niemniej na jego seanse ludzie przychodzą. Kaszpirowski „leczył” na przykład w 2005 roku w hali sportowej Jubilejny w Petersburgu. Jak pisała wtedy prasa, kliniki psychiatryczne naszykowały w związku z wizytą uzdrowiciela w mieście więcej miejsc na oddziałach – co wrażliwsi uczestnicy seansów hipnotyzera wymagają po tym gwałtownym przeżyciu specjalistycznej pomocy psychiatry. Jesienią zeszłego roku uzdrowiciel objechał kilka miast w Rosji. Kaszpirowski idzie z duchem czasu, zapisuje swoje słynne „Raz-dwa-trzy” na płytach DVD, podczas spotkań można kupić te płyty w kuluarach za 800 rubli (około 80 zł). Jak ktoś nie ma takiej kasy, to może zaoszczędzić kilkaset rubli i zadowolić się leczącymi zdjęciami hipnotyzera-uzdrowiciela. Zdjęcia mają cudowne właściwości (kto by wątpił): chory może popatrzeć w oczy wizerunku Kaszpirowskiego, zadać mu w myślach pytanie o stan swojego zdrowia, a tą samą droga otrzyma odpowiedź. Zdjęcia można też przykładać do chorych miejsc i – jak ręką, a właściwie jak zdjęciem odjął. W 2009 r. Kaszpirowski znowu ruszył do telewizji – w programie NTW pokazywał, jak pozbywać się toksyn z organizmu, leczył lwice salonowe i gwiazdy ekranów i scen z dolegliwości wszelkich. Handlował też torebeczkami z cudowną solą, której przyłożenie tu i ówdzie leczy to i owo. Kaszpirowski jest niezniszczalny (gdybym była japońskim filmowcem, nakręciłabym film „Godzilla contra Kaszpirowski”). Ciekawe, na jak długo powróci do polityki i jak przysłuży się Żyrinowskiemu. Będzie hipnotyzował wyborców?

Tym groźnym cytatem z groźnego Wiaczesława Mołotowa ozdobił wczoraj na Łużnikach przemówienie, skierowane do zwiezionych z całej Rosji zwolenników, faworyt wyborów prezydenckich Władimir Putin. Zwycięstwo będzie nasze. Te słowa Mołotow wypowiedział w radiowym wystąpieniu na początku wojny niemiecko-radzieckiej w 1941 roku, kiedy wróg rozwijał Blitzkrieg, a Armia Czerwona szła w rozsypkę.

Skąd to bojowe nawiązanie do historycznego przemówienia Mołotowa? Kto stoi dziś u bram Moskwy i zagraża jej pokojowemu bytowi? Putin w przemowie ostrzegał przed jakimiś nieokreślonymi wrogami i wewnętrznymi zdrajcami, którzy popatrują za granicę [za bugor] i biegają na lewo. Kim są ci wrogowie Putina i ojczyzny, która najwidoczniej znalazła się w śmiertelnym niebezpieczeństwie?

Jeśli chodzi o cytaty we wczorajszym przemówieniu, to nie za bardzo się mówcy udały. Z żarem kaowca premier Putin zadeklamował też fragment wiersza „Borodino” Michaiła Lermontowa. Było w nim o bohaterskim umieraniu za Moskwę. Kto teraz ma – i dlaczego – umierać za Moskwę? Niezrozumiałe.

Militarystyczna retoryka pojawia się w wystąpieniach Władimira Putina nie po raz pierwszy, w tej kampanii jest może tylko bardziej wyraźna i bardziej wyrazista. Na wczorajszym wiecu w Łużnikach, zorganizowanym w Dniu Obrońcy Ojczyzny, Putin był bardzo emocjonalny. Krzyczał do tłumu, aranżował patriotyczne „kriczałki”, zaciskał pięści. Uwierzył w to, że jego władza jest zagrożona? Po raz pierwszy od dwunastu lat musi naprawdę walczyć o władzę – napisali krytyczni komentatorzy. Z kim walczy o władzę Putin? Z czterema kontrkandydatami, z których każdy odgrywa swoją drugoplanową rolę „podtancowki” dla jedynego słusznego kandydata? Z nimi nie musi walczyć, oni przecież nie walczą o władzę, a jedynie figurują na liście.

Przebudzony w grudniu ruch obywatelski nie przyniósł na razie zmiany w systemie politycznym, nie wysadził z siodła Putina, ale przyniósł przeświadczenie, że ten system nie jest wieczny. Może nawet całkiem niedługo potrwa, a może długo, kto to wie. To owo przeświadczenie dużej części rosyjskiego społeczeństwa jest „wrogiem” Putina. Jeden z komentatorów po wiecu na Pokłonnej Górze w Moskwie (gdzie dwa tygodnie temu demonstrowali zdeklarowani i przymuszeni zwolennicy Putina) kpił, że te wiece poparcia obsługa Putina organizuje po to, żeby przekonać właśnie jego samego, że ma poparcie i może wygrać wybory w pierwszej turze. „Kartinka” jest najważniejsza.

Putin ciągle odwołuje się do hasła „stabilność to ja”. „A może ja już nie chcę stabilnej korupcji i panoszenia się kolegów Putina? Takiej stabilności nie chcemy. A dlaczego on [Putin] utożsamia się z Rosją? Kto przeciwko Putinowi, ten przeciwko Rosji? Z jakiej niby racji?” – pyskują internauci. Ale Putin idzie wytartą koleiną: front, bitwa o Rosję, wrogowie, stabilność-niestabilność. „Putin nie może się zmienić – pisze w „Gazecie.ru” Natalia Geworkian. – Nie słyszy młodego pokolenia, które urodziło się w latach Jelcyna, które łyknęło wolności. Putin nie rozumie tego pokolenia, nie umie z nim rozmawiać, nie docenia. Nie bierze pod uwagę. A to błąd. Putin nadal gra na podział w społeczeństwie, a to niegodne i niebezpieczne. Nadal próbuje podnosić pretensje do lat 90., a to już nie działa”.

Ostrzej napisał Witalij Portnikow (Grani.ru): Putin pokazał na Łużnikach, że jest „politykiem konfrontacji, pogardzającym kompromisem i nienawidzącym wszystkich, którzy nie chcą go widzieć na czele Rosji. W latach sterowanej demokracji, kiedy nie było demonstracji ulicznych, mógł uważać siebie za lidera narodu – czyli przywódcę wszystkich Rosjan, niezależnie od ich poglądów politycznych. Teraz cytuje „Borodino” na spotkaniu ze zwolennikami, utwór o wojnie wyzwoleńczej przeciwko okupantom, jak gdyby ci, którzy się z nim nie zgadzają i go nie kochają, nie byli jego współobywatelami. Maska naclidera spadła. Putin monarcha był przekonany, że jest przez wszystkich kochany i był gotów odpowiadać za wszystkich.

Putin polityk chce być liderem tylko tych, którzy go oklaskują. […] Putin po powrocie na Kreml zostanie prezydentem tych, którzy dają się zganiać na wiece poparcia. Prawdziwym liderem narodu, symbolem jej nadziei nie będzie choćby z tego powodu, że on sam tego nie chce. On chce kierować pokornymi. Kierować innymi, dogadywać się z innymi polityk Władimir Putin nie chce i nie umie”. Pesymistyczna wizja, bez dwóch zdań.

W 2007 roku na Łużnikach też się odbył wiec z udziałem Władimira Putina, naówczas prezydenta, który kończył swoją drugą kadencję, wspierał w wyborach parlamentarnych partię władzy i pochylał się nad studnią życzeń, by zobaczyć w niej rozwiązanie „problemu 2008”. Tak jak na wczorajszym spędzie wtedy też na Łużnikach śpiewały popularne zespoły, a przebojem była pieśń „A w czistom pole sistiema Grad, Za nami Putin i Stalingrad”. Wtedy też naclider mówił o wrogach ojczyzny, którzy ze szpiegowskimi kamieniami w ręku czyhają na każde potknięcie Moskwy, by wkroczyć, zawładnąć, zaprowadzić swoje wredne porządki. I znowu Łużniki, i znowu ta sama rzeka, te same groźne hasła. Tylko akustyka jest już inna. Echo odpowiada inaczej.

Do głosowania 4 marca zostało dziesięć dni. Państwowy ośrodek badania opinii publicznej WCIOM opublikował rezultaty najnowszego sondażu. Według tego badania Władimir Putin zdobędzie 58,6%, Giennadij Ziuganow (partia komunistyczna) – 14,8%, Władimir Żyrinowski (nacjonalistyczna LDPR) – 9,4%, Michaił Prochorow (niezależny) – 8,7%, Siergiej Mironow (Sprawiedliwa Rosja) – 7,7%; głosy nieważne – 0,8%. Czyli wybory zostaną rozstrzygnięte w pierwszej turze. Frekwencja może przekroczyć 80%.

Wyniki sondażu podanego przez Fond Obszczestwiennoje Mnienije (FOM, wykonujący zamówienia zewnętrzne, częstym zlecioniodawcą FOM-u jest prezydencka kancelaria) wyglądają trochę inaczej: Władimir Putin – 50%, Giennadij Ziuganow – 9%, Władimir Żyrinowski – 6%, Michaił Prochorow – 5%, Siergiej Mironow – 3%. Dziewięć procent pytanych oświadczyło, że nie zamierza głosować. Nie zdecydowało się jeszcze, na kogo zagłosuje aż 18 procent. Zgodnie z tym pomiarem wyborczych preferencji druga tura jest możliwa, choć nie przesądzona.

Niezależni socjologowie z projektu „Otkrytoje Mnienije” twierdzą, że w pierwszej turze wybory nie zostaną rozstrzygnięte. Putin wygra dopiero w drugiej turze. „Otkrytoje Mnienije” daje Putinowi w pierwszej turze 48%. Pozostali uczestnicy wyścigu mogą liczyć na kilka procent, dzielą ich niewielkie różnice. Krytycy tego rankingu podnoszą, że badanie przeprowadzone przez „Otkrytoje Mnienije” nie jest pełnokrwistym sondażem, a raczej pomiarem preferencji, nie wzięto w nich pod uwagę tych, którzy jeszcze nie określili swego faworyta lub nie zdecydowali, czy ostatecznie pójdą do urn.

No i tak, socjologiczna babka na troje wróżyła.

W innym sondażu zbadano gotowość do wzięcia udziału w akcjach protestu: 62% respondentów nie zamierza brać udziału w protestach, 31% nie wykluczyło wyjścia na ulice.

Władimir Putin pochodzi w linii prostej od Rurykowiczów – autorzy publikujący wyniki badań na łamach twerskiej gazety „Karawan + Ja” nie mają wątpliwości co do prawdziwości swojej odkrywczej tezy.

Dowody? Proszę bardzo, są oczywistą oczywistością. Historyk Nikołaj Gajdukow: „Nie można zostać prezydentem tak po prostu. Ponadto Władimir Putin jest związany więzami rodzinnymi z ziemią twerską. W średniowieczu Twer był siedzibą władzy książęcej. Na ziemi twerskiej jest obecna symbolika Rurykowiczów, a to wszystko wchodzi w duchową genealogię Putina. Zresztą mówimy również o genealogii krwi. […]”. Inny twerski historyk Giennadij Klimow przechodzi bezpośrednio do „genealogii krwi” (cokolwiek miałoby to znaczyć): „Ród Putina po mieczu pochodzi znad rzeki Szosza, która płynie niedaleko od Tweru. […] Ród Putinów najprawdopodobniej oddzielił się od rodu książąt Putiatinów. Uproszczone nazwiska nadawano dzieciom narodzonym ze szlachetnego ojca i pochodzącej z prostego ludu matki, tak powstało nazwisko Putin. […] Putin jest najpewniej dalekim krewnym wszystkich monarchów Europy. Zresztą, królowie nie mają dalekich krewnych. Mogą mieć szlachetnych lub nieszlachetnych. Niemal wszyscy monarchowie Europy to potomkowie twerskiego rycerskiego rodu książęcego. Pod tym względem Putin jest im co najmniej równy. Dlatego łączą go tak ciepłe stosunki z królem Hiszpanii Juanem Carlosem I”. Według tych odkrywczych wywodów, król Jagiełło też jest spokrewniony z Putinem, przez Rurykowiczów, ma się rozumieć. Zdziwiłby się pewnie król Władysław, ale może i ucieszył, że ma krewniaka na moskiewskim tronie.

W dzisiejszym numerze gazety znajdziemy kolejne rewelacje: okazuje się, że Władimir Putin pochodzi od księcia Michała Jarosławowicza Twerskiego, świętego męża, kanonizowanego przez Cerkiew prawosławną. Wystarczy tylko spojrzeć na zdjęcie pana premiera i portret księcia: kubek w kubek, taka sama łysinka, takie same uduchowione oczy, taki sam rasowy nos (o, yes). Historycy twierdzą, że żadne wizerunki księcia się nie zachowały, a te, które znamy, zostały „napisane” po śmierci księcia, a ikony świętych „pisze się”, nie odwzorowując podobieństwa fizycznego, a duchowość, świętość.

Nic to. Najważniejsze, że pochodzenie od książąt Rurykowiczów daje Putinowi pełne prawo, by zostać ponownie prezydentem Rosji. Tako rzecze Giennadij Klimow. I na pewno wie, co mówi.

Niedźwiedzią przysługę okazują Władimirowi Putinowi jego ludzie. Ludzie, którzy powinni zabiegać o podniesienie rankingu, którzy powinni uwodzić elektorat, swoim autorytetem, popularnością, intelektem wspierać ze wszech sił swego kandydata na najwyższy urząd w państwie. Zwłaszcza że w sztabie wyborczym siedzą przecież tuzy ojczystej kultury.

Oglądałam wczoraj zarejestrowaną kilka dni temu w TV Rossija 24 rozmowę osób wydelegowanych przez dwóch kandydatów na prezydenta. Sami kandydaci nie debatują, bo Władimir Putin oznajmił, że debaty telewizyjnej z jego udziałem nie będzie. A zatem wysłał do telewizji na debatę o kulturze samego Nikitę Michałkowa, nosiciela najwyższych wartości wszystkich najważniejszych rzeczy pisanych największymi literami. Michałkow był kiedyś znakomitym reżyserem i wzruszającym, niepokojącym aktorem. W ostatnich latach zrobił kilka nieudanych filmów, wdał się w nieprzyjemne rozgrywki wokół Komitetu Kinematografii, a nade wszystko wdał się w politykę. Politykę dworską. Przylgnęła do niego prześmiewcza etykietka głównego „biesogona” (od nazwy stacji telewizyjnej „Biesogon”, tj. egzorcysta, ten, który wygania biesy). Michałkow jak mało kto potrafi czarować, być ujmujący, musujący, fascynujący. Można się było spodziewać jego pasjonującej rozmowy. Z kim?

Otóż, z nieznaną szerokiej publiczności (a już na pewno nie tak znanej jak interlokutor) Iriną Prochorową, siostrą Michaiła Prochorowa, miliardera i koszykarza. Irina Dmitrijewna Prochorowa jest wydawcą, jednym z najrozsądniejszych i najbardziej profesjonalnych w Rosji, stoi też na czele założonej przez brata fundacji, wspierającej kulturę na prowincji.

Słuchałam dyskusji, a właściwie znakomitego popisu Iriny Dmitrijewny, z wypiekami na twarzy: wiedza, dane w małych palcu, rzeczowe argumenty, znakomity refleks, kultura, piękny język, logika wypowiedzi. A naprzeciwko niej siedział blady, splątany pan, który bąkał coś pod nosem. Nie umiał powiedzieć nic ciekawego, może poza kilkoma nieeleganckimi aluzjami. Np. czy można powierzyć los kraju człowiekowi, który nigdy nie miał własnej rodziny (Michaił Prochorow jest kawalerem, do niedawna szalał z pięknymi kurtyzanami w alpejskich kurortach, czym wywołał międzynarodowy skandal). Irina Dmitrijewna odparowała: a czy lepiej jest żenić się bez ładu i składu, a potem rozwodzić, zostawiać żonę, dzieci.

Rosyjski internet dosłownie wybuchł zachwytami pod adresem Iriny Prochorowej (zasłużonymi w pełni). „Dlaczego Irina Dmitrijewna nie kandyduje na prezydenta? Zagłosowałbym natychmiast” – tak pisało wielu komentatorów.

A w telewizji REN wystąpił z kolei sam szef sztabu wyborczego głównego kandydata, reżyser (no tak, znowu reżyser) Stanisław Goworuchin. Mówił dużo i kwieciście. Internet nazwał śmietnikiem, uczestników demonstracji na placu Błotnym – małpami, które na dodatek bezrefleksyjnie chcą kopiować zachodnie wzorce. We wcześniejszym wywiadzie Goworuchin nazwał rosyjską liberalną inteligencję „gównem narodu” (miało to być nawiązanie do Lenina) i w ogóle stwierdził, że inteligencja to zdrajcy. Jego zdaniem, Putin nie powinien szukać poparcia wśród tych wszystkich pisarczyków, nawet i laureatów Bookerów, co to piszą książki, których nikt nie czyta. A kreatywną klasą są, według Goworuchina, nie ci, co chodzą z białymi balonikami na demonstracje, a ci, którzy kładą rury na dnie Bałtyku i Morza Czarnego. Aha, i jeszcze powiedział, że kandydaci na prezydenta mają nierówne warunki w mediach, bo Putina telewizja oczernia. No, nic dodać, nic ująć. „Brawo, Jasiu” – jak by powiedział jeden z bohaterów Barei.

Na koniec jeszcze dwa cytaty z Goworuchina: „Nie mogę wybaczyć Jelcynowi dwóch rzeczy: strzelania do parlamentu w 1993 r. i wysunięcia kandydatury Putina”. Cytat pochodzi z marca 2000 roku, kiedy Stanisław Goworuchin startował na prezydenta jako rywal Putina, którego krytykował m.in. za to, że ten wywodzi się z KGB. Goworuchin zdobył 0,44% głosów. Po wyborach powiedział: „Putin wygrał dzięki temu, że naród ma psychologię niewolnika: jak mu pokażą nowego cara, to na niego będzie głosował”. Cytaty zaczerpnęłam z rosyjskiej Wikipedii.

Ten filmik trwa 50 sekund. W ciągu dwóch dni obejrzało go 2 miliony 171 tysięcy użytkowników Internetu. Filmik to niby reportaż z procesu Putina, w którym wykorzystano kilka scenek z drugiego procesu Chodorkowskiego. Wmontowano w nie siedzącego na ławie oskarżonych za kratkami Władimira Putina. Sędzia Wiktor Daniłkin (przewodniczący procesowi Chodorkowskiego) zwraca się do podsądnego z pytaniami. Filmikowy Putin o twarzy ziemistej odpowiada monosylabami. Lektorka odczytuje w tle zarzuty postawione „byłemu premierowi”: rozkradanie własności państwowej w szczególnie wielkiej skali, machinacje finansowe, przekroczenie kompetencji.

Pisarz Władimir Wojnowicz, autor antyutopii „2042”, w niedawnej wypowiedzi dla Radia Swoboda stwierdził, że trudno będzie powstrzymać falę, która wezbrała. Trudno będzie powstrzymać prześmiewców, krytyków, zwykłych żartownisiów, którzy już nie mogą przestać śmiać się z Putina. Wojnowicz wcale jednak nie przewiduje, że głośny śmiech będzie w stanie zmieść ze sceny władzy, która zaczyna ostrzyć kły i pazury, by się na tych wszystkich poważnych i wesołkach odegrać. I to zaraz po 4 marca.

W podobnym duchu, acz nie tak pesymistycznie prognozuje sytuację po wyborach Gleb Pawłowski, do niedawna kremlowski demiurg, który kilka miesięcy temu rozstał się z wysokimi pracodawcami i stał się ich krytykiem. „Prezydent wygrywa – pisze w najnowszym numerze „The New Times”. – Ale w jego zwycięstwo nie wierzą nawet ci, co go popierają. I nie chodzi wcale o przeciwników Putina. On przestaje być przekonywający nawet dla swoich zwolenników. Gubernatorzy już teraz dzwonią do siebie i opowiadają, co im kazano [tzn. jaki wynik zapewnić Putinowi] i jak to będą realizować. Czy oni uznają takie wybory za prawomocne? Oni będą go uważać za słabego prezydenta. On znajdzie się przy sterach, ale bez niezbędnej aparatury. Ta sytuacja przypominać będzie rok 1996 [rok drugich wyborów prezydenckich w Rosji, wygrał je Borys Jelcyn, ale m.in. za cenę zakulisowych porozumień z oligarchami i koncesji dla nich]. Dobrze pamiętamy, co zostało z większości Jelcyna już miesiąc po zwycięstwie. [5 marca] nastanie pochmurny poranek nowego prezydenta. Prezydenta kraju, gdzie ludzie nie traktują go już jak monarchę. Będą mu się śmiać w twarz. A to nowa sytuacja”.

Ostro pojechał Pawłowski, ale i sytuacja jest ostra. Zresztą nawet zdeklarowany zwolennik Putina, dziennikarz telewizyjny Michaił Leontjew (na wiecu na Pokłonnej Górze zrywał gardło, odsądzając od czci i wiary „wrogów Rosji”, balujących na placu Błotnym za pieniądze nienawistnej Ameryki) mówi, że w elitach coś się zmieniło. Część elit – dotychczas jednoznacznie lojalnych wobec Putina – teraz zaczyna szeptać po kątach, a nawet finansować opozycyjne mityngi. To nowa sytuacja, bez dwóch zdań.