8 kwietnia. Po odkryciu makabrycznych zbrodni armii rosyjskiej na cywilach w Buczy, Borodziance i innych miejscowościach obwodu kijowskiego (o czym napisałam w rubryce „Rosyjska ruletka” https://www.tygodnikpowszechny.pl/zbrodnia-w-buczy-jak-klamie-rosyjska-propaganda-172905) oraz dzisiejszym ostrzale dworca w Kramatorsku temat kondycji rosyjskich oligarchów przybladł. Dokończę jednak pisanie o tym rozdziale wojny, uzupełniając o najnowsze wiadomości z sankcyjnego frontu.

Casus Romana Abramowicza wydaje mi się w zestawieniu opowieści o „krzywdach” putinowskiej oligarchii szczególnie ważny i spektakularny. Bo też i postać jest wyjątkowa. Abramowicz zaistniał w latach 90. jako swego rodzaju przyboczny najważniejszego wówczas rozgrywającego w rosyjskim biznesie – Borysa Bieriezowskiego. Kręcił się zawsze tam, gdzie akurat trzeba było się kręcić. Niepozorny, nigdy się nie odzywał, czatował czujnie na tyłach i zawsze znajdował się w odpowiednim miejscu, gdy szło o duże konfitury. I ważne rozgrywki polityczno-biznesowe (choćby w sprawie Jukosu Michaiła Chodorkowskiego).

Pamiętam reportaż telewizyjny z posiedzenia nowo wybranej Dumy Państwowej III kadencji (1999). Świeżo upieczeni deputowani Bieriezowski i Abramowicz wchodzą na salę plenarną. Bieriezowski kłania się znajomym, widać, że jest w swoim żywiole, za nim powstrzymywanym truchcikiem podąża Abramowicz w kusej marynareczce, niepewnie rozgląda się na boki, pilnie szuka swego fotela, z nikim się nie wita. Nawet taka forma publicznego pojawienia się w ważnym miejscu najwyraźniej mu nie leżała. Wolał kuluary. I w tych kuluarach miał swoją ważną rolę. Dla Jelcynowskiej Familii był idealnym milczącym partnerem; nazywano go „sakiewką Jelcyna”, bo to on zabezpieczał finansowe harce prezydenta i jego bliskich. Legenda głosi, że kandydaturę następcy Jelcyna zaklepano „na szaszłykach” przyrządzanych przez Abramowicza. A następca przejął od chorego Jelcyna nie tylko walizeczkę z kodami atomowymi, ale także dyskretnego biznesmena od pokątnych finansów. Od wielu lat Abramowicz nazywany jest więc „sakiewką Putina”, czuwa nad przepływami bajońskich kwot, należących do szefa wszystkich szefów. Raje podatkowe, prezenty, jachty, nieruchomości. Trochę się tego uzbierało.

Abramowicz przez wiele lat wrastał w krajobraz Zachodu, na Wyspach zdobył popularność jako szczodry właściciel klubu piłkarskiego Chelsea, w Izraelu ubiegał się o laur najbardziej aktywnego dobroczyńcy; prasa entuzjazmowała się jego luksusowymi jachtami. W marcu br. Wielka Brytania, a zaraz potem Unia Europejska ogłosiły o objęciu Abramowicza, jako „osoby bliskiej Putinowi”, sankcjami, które oznaczały zamrożenie aktywów. Abramowicz próbował się ratować, przekazał swoje akcje ukochanej londyńskiej perełki fundacji klubu Chelsea. I wystawił klub na sprzedaż, ale sprzedać go nadal nie może właśnie ze względu na sankcje. Trochę mu się do lewego ucha nalało, ale biznesowy animusz go nie opuszcza – kilka dni temu turecka prasa donosiła, że miliarder (bo mimo dużych strat na sankcjach nadal dysponuje majątkiem wartym miliardy) ma ugadane warunki nabycia klubu piłkarskiego Goeztepe.

Gdy toczyły się rozmowy pomiędzy delegacjami Ukrainy i Rosji w sprawie warunków zażegnania konfliktu, na łamach „The Wall Street Journal” pojawiła się dziwna publikacja. Gazeta pisała, jakoby prezydent Wołodymyr Zełenski poprosił prezydenta Joe Bidena o odroczenie wprowadzenia sankcji przeciwko Abramowiczowi. Oligarcha miał się bowiem podjąć udziału w rozmowach pokojowych. Potem zainteresowanie osobą niecodziennego negocjatora wzmogło się po przeciekach, że został on – wraz z dwoma innymi członkami ukraińskiej delegacji – otruty, a może tylko podtruty. Wiadomo, jaką Rosjanie mają reputację, jeśli chodzi o trucie adwersarzy, wiadomość więc wzbudziła sensację. Mocno to mętne i naciągane. Kijowski dziennikarz i wieloletni komentator (również) rosyjskiej sceny politycznej Witalij Portnikow tak napisał o pokojowym fenomenie Abramowicza na stronie „Grani.ru”: odroczenie sankcji, o którym pisze „WSJ”, „jest świadectwem tego, że Zachód (i Ukraina też) nie rozumie, jak funkcjonuje symbioza władzy i biznesu w Rosji. Na Kremlu udają obojętność, ale boją się zachodnich sankcji i robią wszystko, co możliwe, aby je obejść. Historia z pośrednictwem Abramowicza w rozmowach wygląda na czystej wody blef. Abramowicz żadną miarą nie może wpłynąć na Putina. Natomiast Putin może wpłynąć na Abramowicza. […] Putin jest zainteresowany tym, aby Abramowicz zachował przynajmniej część swoich aktywów”. Bo to, krótko rzecz ujmując, ukryte aktywa samego Putina.

I dalej. „Komedia z pośrednictwem Abramowicza w faktycznie nieistniejących rozmowach – rosyjscy uczestnicy po prostu chcą zyskać na czasie, aby dać Putinowi możliwość przegrupowania i zebrania nowych sił w miejsce rozbitych – może być Kremlowi potrzebna, aby dać Abramowiczowi dodatkowy czas na przeniesienie swoich pieniędzy (i nie tylko swoich) z USA w bardziej pewne miejsce”.

Warto zwrócić uwagę, że inni oligarchowie wykonali po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę bezpieczne zanurzenie głębinowe, nie wychylają się, nie krzyczą. I tylko Abramowicz odważnie gra rolę gołębia pokoju. Bez zezwolenia Kremla nie mógłby się podjąć takiej misji, to nie ulega kwestii. Portnikow widzi w tym logikę: bo Kreml jest zainteresowany ochronieniem właśnie pieniędzy Abramowicza. Dlatego że jego biznes jest historycznie związany z prezydentem. Trzeba ratować ten biznes wszelkimi możliwymi metodami. Metoda „na negocjatora” też jest dobra.
*
Dziś Unia Europejska ogłosiła nową listę sankcyjną liczącą 217 pozycji. Znaleźli się na niej m.in. Oleg Deripaska (co ciekawe, wcześniej nie był objęty europejskimi sankcjami), Borys i Igor Rotenbergowie, Said Kerimow, Kiriłł Szamałow (eksmąż młodszej córki Putina) oraz córki prezydenta – Katerina Tichonowa i Maria Woroncowa.

29 marca. Sankcje wprowadzone przez Zachód po inwazji Rosji na Ukrainę wyznaczają nowe warunki prowadzenia biznesu przez rosyjskich przedsiębiorców. Zarówno w kraju, jak i za granicą. Na liście sankcyjnej znaleźli się ludzie, stanowiący zaplecze biznesowo-finansowe dla ludzi z elity politycznej, w tym samego Putina. Sankcje to dla nich wymierne straty, na razie – na pewno odcięcie od zamrożonych aktywów. A potem, nie wiadomo jak długo, także utrata możliwości kręcenia drogich lodów na dotychczasowych zasadach. Duże pieniądze lubią dyskrecję i spokój. Oba te czynniki przestały działać.

Poprzednią część (http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2022/03/27/czarny-chleb-czarna-kawa-czesc-1/) zakończyłam zagajeniem o „nieszczęsnych Awenie i Fridmanie”, z których pokpiwał sobie Oleg Deripaska.

Piotr Awen należy do generacji rosyjskich oligarchów, którzy zaistnieli w polityce i biznesie jeszcze za czasów Jelcyna. I to wczesnego. Był jednym z grupy reformatorów związanych z Jegorem Gajdarem, w pierwszym posowieckim rządzie stanął na czele ministerstwa ds. współpracy gospodarczej z zagranicą. Potem zajął się biznesem, bankowością, został prezesem Alfa- banku. Ma obywatelstwo Łotwy (jego ojciec był Łotyszem), od wielu lat mieszka w Londynie. Z Władimirem Putinem poznał się w latach 90., pomagał mu wyłgać się z zarzutów, postawionych przez demokratycznych deputowanych Zgromadzenia Parlamentarnego Petersburga, którzy mieli materiały o grubych przekrętach Putina. Bliski kontakt i zaufanie pozostały na lata. Nazwisko Awena figuruje na kilku listach sankcyjnych USA i UE. Ostatnie sankcje, wprowadzone w związku z agresją Rosji na Ukrainę, objęły aktywa Awena w Wielkiej Brytanii: zamrożono jego konto, dwupoziomowe mieszkanie w prestiżowej dzielnicy St James’s w Londynie i podmiejską willę pełną dzieł sztuki (Awen jest zapalonym kolekcjonerem).

Awen z wywiadzie dla „Financial Times” poskarżył się, że wpadł w związku z tymi sankcjami w taką biedę, że wątpi, czy będzie mógł opłacić najpilniejsze zobowiązania. „To, co budowaliśmy przez trzydzieści lat, zostało całkowicie zniszczone. Musimy jakoś zacząć nowe życie” – pożalił się. W związku z tą fatalną sytuacją nie będzie mógł sobie pozwolić na zatrudnienie szofera i sprzątaczki. Jak żyć, panie prezydencie, jak żyć? Na dodatek grozi mu deportacja. Nie, spokojnie, nie do Rosji. Awen ma, jak wspomniałam wyżej, łotewski paszport, a w nim amerykańską wizę. Ale obawia się, że gdy już opuści Wielką Brytanię, to tu nie powróci. Mógłby pojechać do Włoch, gdzie ma wartą 4 mln funtów nieruchomość (konkretnie – na Sardynii), ale tam też wprowadzono sankcje i zamrożono własność objętych sankcjami rosyjskich bogaczy.

Awen został zaliczony już kilka lat temu do grona lobbystów, którzy usilnie zabiegają o zniesienie antyrosyjskich sankcji wprowadzanych przez świat zachodni z okazji różnych wojennych pomysłów Władimira Putina. W tych zabiegach pomagał mu partner biznesowy, potentat w metalurgii, Michaił Fridman. Od 2015 r. Fridman mieszka na stałe w Londynie, w szykownym Athlone House. Zapowiadał wielokrotnie, że będzie się domagał zdjęcia bezprawnych, jego zdaniem, zarzutów o działanie na korzyść władz Rosji. „To zwykłe oszczerstwo” – mówił. Podkreślał, że na Putina nikt z bogatych przedsiębiorców nie ma wpływu i w związku z tym nie może ponosić odpowiedzialności za polityczne decyzje władz.

W rozmowie z „Bloomberg Businessweek” Fridman poskarżył się, że zablokowano jego konta bankowe i karty kredytowe. Z tego powodu nie może wyjechać z Londynu. Na wydatki musi mieć placet brytyjskich władz, miesięcznie może rozporządzać kwotą 2500 funtów. A to za mało, aby np. wybrać się do restauracji. „Muszę stołować się w domu. Jestem faktycznie w areszcie domowym” – przyznał w wypowiedzi dla hiszpańskiej „El Pais”. Przedsiębiorca obawia się, że będzie zmuszony do opuszczenia Wielkiej Brytanii, gdzie – jak twierdzi – zainwestował miliony.

Prasa spekuluje, co się dalej będzie działo z biznesmenami, którzy nie mają już nawet na waciki. Dziennikarze tropią ruchy bogatych Rosjan. Dostęp do nieruchomości na Lazurowym Wybrzeżu czy w Marbelli został ograniczony nie wiadomo na jak długo, Rosjanie mający grube portfele rozglądają się więc za innymi lokalizacjami. Jak twierdzi „Bloomberg”, w Zjednoczonych Emiratach Arabskich od miesiąca na rynku nieruchomości aż furczy. To Rosjanie rozchwytują oferty. Wśród osób zainteresowanych nabyciem domu w Dubaju został przyuważony Roman Abramowicz.

O innych aktywnościach Abramowicza będzie w trzeciej części opowieści „Czarny chleb, czarna kawa”.

27 marca. Minął miesiąc od rozpoczęcia przez putinowską Rosję krwawej inwazji na Ukrainę. Jednym z zastosowanych przez Zachód środków mających powstrzymać zbrodniczy system przed kontynuowaniem agresji jest wprowadzenie sankcji. Część z sankcji dotyczy biznesów i własności rosyjskich bogaczy, którzy przez lata prosperity ukręcili pokaźne zagraniczne fortuny. Listy sankcyjne stale są uzupełniane, znalazło się na nich wiele znanych nazwisk z pierwszej setki rosyjskiej edycji Forbesa. „Idziemy po wasze przestępcze pieniądze” – zapowiedział amerykański prezydent.

Tylko kilka osób z tego grona zdecydowało się powiedzieć mediom, co myśli na temat swojej nowej sytuacji (o tym poniżej). Większość milczy, nie wychyla się. Od 2003 r., gdy Michaiłowi Chodorkowskiemu odebrano Jukos i wolność, rosyjski biznes nie prowadzi samodzielnych gier politycznych. Gry biznesowe też są kontrolowane przez władze. Od lat nie ma mowy o finansowaniu przez rekinów rosyjskiego biznesu alternatywnej wobec Kremla działalności politycznej w Rosji. Ostatnie domniemania na ten temat towarzyszyły bodaj antyputinowskim protestom z lat 2011-2012. Oligarchowie – jeśli można użyć tego nieprecyzyjnego pojęcia, powszechnie stosowanego w mediach – nie stanowią oddzielnej grupy o wielkich wpływach. To nie oni dyktują warunki, to im się je dyktuje. Ilustracją stosunków na linii Kreml-bogaci biznesmeni może być schemat budowy słynnego pałacu dla Putina w Gelendżyku: wybrani krezusi robili ściepę na ten przybytek putinowskiej nieukojonej manii wielkości i bezguścia, aby tym samym zaskarbić sobie wdzięczność cara (pisałam o tym na blogu: http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2021/01/20/nawalny-matrosskaja-tiszyna-i-palac-nad-morzem-czarnym/).

Różni związani w taki czy inny sposób z władzą biznesmeni mają powierzane przez polityczną górę różne zadania. Jedni obsługują pancerną kasę Kremla, inni spełniają zachcianki Putina, finansują lub współfinansują wielkie imprezy albo projekty władz, jeszcze inni „robią za słupy”.

Od dawna było wiadomo, że wszyscy oni mają niebywałe zamiłowanie do luksusu. A za najlepsze miejsce do życia i konsumowania dóbr uważają nie zaciszny domek z bala pod Brackiem, a Lazurowe Wybrzeże, Sardynię czy Toskanię. O tym, co mają, publiczność dowiedziała się masowo w momencie wprowadzenia sankcji. Zaczęło się od zamrażania aktywów pływających – w ciągu kilku dni zatrzymano między innymi jachty Aliszera Usmanowa (wielobranżowy potentat, m.in. metalurgia, media, najbogatszy z bogatych, najsprytniejszy ze sprytnych), Igora Sieczina (Rosnieft’), Romana Abramowicza (ropa, petrochemia, sport), Andrieja Mielniczenki (chemia, energetyka), Giennadija Timczenki (gaz). W centrum zainteresowania znalazł się też wyposażony w złoto i marmury jacht „Szeherezada”, są przypuszczenia, że to własność samego Putina (więcej w rubryce „Rosyjska ruletka”: https://www.tygodnikpowszechny.pl/kreml-ucisza-wszelkie-przejawy-buntu-172400). Jacht Aleksandra Michiejewa (Rostech) chciał zatopić u wybrzeży Majorki ukraiński marynarz z obsługi, ale policja udaremniła mu ten zamiar.

Kilka jachtów zostało przezornie przemieszczonych na Malediwy przez właścicieli (np. Władimira Potanina, Wiktora Wekselberga), którzy nie zostali (jeszcze?) objęci zachodnimi sankcjami. Jacht Aleksieja Mordaszowa (stal) płynie dzielnie z Seszeli do… Władywostoku. Cóż, jeden jacht tego potentata został już zaaresztowany we Włoszech, nie można więcej ryzykować.

Wrócę do zapowiedzianych powyżej nielicznych wypowiedzi rosyjskich bogaczy, którzy znaleźli się „pod sankcjami”. Jako pierwszy głos zabrał nieśmiało Oleg Deripaska (aluminium). W pierwszych dniach po inwazji wystąpił w mediach społecznościowych z apelem o pokój. Bez echa. Natomiast już dziś na swoim profilu zamieścił ostry proputinowski komentarz wobec fragmentu przemówienia Joe Bidena z Warszawy („Putin nie powinien dłużej sprawować władzy”). Deripaska wykpił amerykański pomysł na obalenie Władimira Władimirowicza, napisał: „Amerykańskie jastrzębie pewnie mają nadzieję, że nieszczęśni Fridman i Awen wszystko za nich zrobią”.

O tym, dlaczego Deripaska nazwał swoich kolegów z gildii „nieszczęsnymi”, będzie w drugiej części tekstu.

19 marca. W kipieli wojennych emocji Rosja wykuwa obowiązującą estetykę nowej epoki. W ósmą rocznicę aneksji Krymu kremlowscy inżynierowie dusz zorganizowali pokazowy koncert „Krymska wiosna” na stadionie Łużniki w Moskwie. Na trybunach radośnie wiwatowały tłumy wyposażone we flagi państwowe, a na estradzie w „patriotycznym” repertuarze wystąpił kwiat proputinowskich artystów. Kulminacyjnym momentem imprezy było pojawienie się samego Putina i jego słowa skierowane do upojonej spodziewanym zwycięstwem hordy.

Putin powtórzył swoją ględźbę o szlachetnych zamiarach zbawienia ludu Donbasu przed ludobójstwem ze strony nazistowskich ukraińskich siepaczy. Powołując się na Pismo Święte (tak!), dziękował ofiarnym żołnierzom, którzy walczą, wspomagając się nawzajem. Jednym słowem: „Gott mit uns”. Bezpośrednia transmisja telewizyjna ze stadionu w pewnym momencie została przerwana. Putin nagle zniknął w ekranu, zamiast urwanego fragmentu wypowiedzi widzowie zobaczyli zasłużonego putinowskiego pieśniarza Olega Gazmanowa, który zagrzewał publiczność jeszcze przed pojawieniem się na scenie prezydenta. Coś poszło nie tak.

Dziwna awaria pobudziła rosyjski internet do dyskusji, pojawiło się natychmiast mnóstwo teorii co do jej przyczyn. Niektórzy wyrażali nadzieję, że Putina ustrzelił snajper i dlatego trzeba było przerwać transmisję. Pokłosiem tej wersji były domysły, że na stadionie pojawił się sobowtór (w rzeczy samej przemawiający prezydent nieustannie zezował, bardziej niż zwykle zdarza się to Putinowi, ale może tak intensywnie rozglądał się na boki, czy wśród zgromadzonych nie siedzi jednak jakiś Szakal). Obserwatorzy zwrócili uwagę, że prezydent miał na sobie kurtkę firmy Loro Piana na jedyne półtora miliona rubli. Kurtka była obszerna, na pewno zmieściła się pod nią kamizelka kuloodporna, bez której Putin nie pojawia się publicznie, gdy wychodzi z bunkra. Mocno wałkowana w mediach społecznościowych była też druga teoria o powodach przerwania transmisji: stadion tak głośno gwizdał podczas przemówienia, że nie dało się tego zagłuszyć. Autorzy tej wersji zapewne pamiętają nieprzyjemny wypadek, jaki zdarzył się Putinowi w roku 2011 podczas turnieju sztuk walki – został tam wybuczany i wygwizdany, reakcja trybun była oznaką niezadowolenia planem powrotu Putina na Kreml po czteroletniej przerwie (2008-2012 – prezydentem był wtedy Dmitrij Miedwiediew). Pisałam o tym na blogu http://labuszewska.blog.tygodnikpowszechny.pl/2011/11/21/zmieszane-sztuki-walki/. Ale teraz powtórki nie było. W komentarzach niepokornych antyputinowskich mediów powtarzano, że publiczność została zwieziona na Łużniki pod przymusem, bo sama z siebie by nie przyszła. I zapewne częściowo tak właśnie było – studentów nastraszono wizją relegowania z uczelni, pracowników sfery budżetowej zwolnieniem z pracy itd. Niemniej trybuny nie protestowały, gdy Putin chwalił wojnę. A wypowiadający się dla „Meduzy.io” młodzi ludzie mówili, że koncert im się podobał, a parówki były smaczne. Kamerzyści mieli za zadanie pokazywać rozradowane twarze i wielu takich uczestników wyłuskiwali. W transmisji telewizyjnej można puścić dźwięk zagłuszający gwizdy publiczności. Ale czy tak było tym razem? Nie ma potwierdzenia. Podczas transmisji było wiele wpadek z przerwaniem w pół słowa Putinowi na czele. Gdy wyszła na scenę rzeczniczka MSZ Maria Zacharowa, po pierwszym zdaniu w ogóle wyłączono jej nagłośnienie. Wyglądało jak mały sabotaż.

Wrócę jeszcze do samej mowy Putina. Wystąpienie było krótkie, składające się z kilku modemów. Putin był wyraźnie spięty. Ciągle przerywał, zawieszał się, wahał. Jak gdyby zapominał, co chciał powiedzieć. Sięgnięcie po cytat z Pisma Świętego i odwołanie się do nakazów religii chrześcijańskiej przez zbrodniarza wojennego, zabijającego w Ukrainie bezbronne kobiety i dzieci, to wyjątkowa niegodziwość i perfidia. Jak ocenił komentator Andriej Kolesnikow: „posługując się Pismem Świętym, Putin chciał pokazać, że Rosja jest po stronie dobra. Skwitowanie ruin Ukrainy i milionów uchodźców powołaniem się na Biblię, to cynizm. Im większe łgarstwo i bardziej kłamliwa inscenizacja spektaklu, tym lepiej”.

Bal u Szatana na Łużnikach miał swoją oprawę plastyczną. Cały stadion udekorowany został w barwach rosyjskiej flagi. Nad trybunami i sceną umieszczono hasła, którym poświęcone było to żałosne przedsięwzięcie – Za prezydenta, Za pokój, Za Rosję. Zamiast litery zet zapisanej cyrylicą figurowała putinowska swastyka – łacińska litera Z. To obowiązujący teraz symbol mający oznaczać jedność z preZydentem i jego zbrodniczą wojną. W przestrzeni medialnej można znaleźć wiele zdjęć ludzi z tą symboliką, nawet dzieci w przedszkolu ustawione w kształt litery Z.

8 marca. Trwa masowe zawieszanie działalności w Rosji przez zagraniczne firmy, sieci, producentów, usługodawców. Agresja Putina na Ukrainę wstrząsnęła podstawami współpracy międzynarodowej. Po 24 lutego kontynuowanie obecności w Rosji stało się dla przedsiębiorstw z wolnego świata synonimem współpracy z zagrażającym ładowi światowemu dyktatorem. A taka współpraca to rysa na wizerunku firmy.

Dziś o zamknięciu restauracji w Rosji ogłosił McDonald’s, który dość długo zwlekał z decyzją o rozstaniu się z Putinem. W końcu uległ presji opinii. McDonald’s w Rosji to 850 restauracji w sześćdziesięciu regionach, 60 tys. miejsc pracy plus praca dla ponad 100 tys. osób u dostawców. Sieć stanowi 7% rynku gastronomicznego w Rosji. Rokrocznie McDonald’s płacił ok. 160 mld rubli podatków do rosyjskiego budżetu.

Uruchomienie pierwszej restauracji McDonald’sa w Moskwie na placu Puszkina w 1990 r. było symbolicznym otwarciem się Rosji na świat po rozpadzie sowieckiego molocha. Pod lokalem ustawiały się zakręcone jak wąż kolejki, odwiedzenie restauracji wydającej hamburgery, które pachniały tak samo jak na Zachodzie, było jak wizyta w świecie niedostępnym do tej pory zza żelaznej kurtyny. I oto teraz historia zatacza koło. Na wieść o zamknięciu restauracji amerykańskiej sieci pod lokalami znowu dziś ustawiły się długie kolejki. Ludzie spieszyli na rytualne pożegnanie z hamburgerem.

A to tylko McDonald’s. Już pozamykały się sklepy z ubraniami (prawie wszystkie światowe marki odzieżowe), meblami (IKEA, Jysk), kosmetykami (sieć Sephora, poszczególne wiodące firmy kosmetyczne). Ze sklepów zniknie Coca-Cola, jogurciki Valio i wiele innych towarów z importu. Znikną zagraniczne leki z aptek. Z rynku samochodowego wycofują się Toyota, Volkswagen i in. Podobnie rzecz się ma na rynku samolotowym. Na Twitterze pojawił się filmik z „pochodem” firm, żegnających się z Rosją – agresorką (https://twitter.com/NashaCanada/status/1501261390689959943).

Nikt nie nadąża z liczeniem strat. Dziś prasa pisała, że Rosja jest rekordzistką, jeśli chodzi o liczbę sankcji, pobiła już Iran, Koreę Północną i Syrię. W ciągu zaledwie dziesięciu dni wprowadzono 5,5 tys. różnorakich sankcji. A to jeszcze nie koniec.

4 marca. O tym, jak w pierwszych dniach wojny w Ukrainie na wydarzenia reaguje rosyjskie społeczeństwo, mówiłam w rozmowie z Esterą Flieger (ngo.pl).

Polecam Państwa uwadze tekst rozmowy: https://publicystyka.ngo.pl/anna-labuszewska-w-rosji-protest-przeciw-putinowi-to-heroizm-wywiad

28 lutego. O tym, jak atak na Ukrainę jest odbierany w Rosji, rozmawiałam z Michałem Banasiakiem z Instytutu Nowej Europy

Czy mieszkańcy tego kraju zdają sobie sprawę ze skali wojny?
Jak rosyjską napaść relacjonują tamtejsze media?
W jaki sposób Rosjanie odczują gospodarcze sankcje Zachodu?
Czy rosyjscy oficjele utknęli w bańce dezinformacyjnej?

Całą rozmowę można znaleźć tutaj:

https://ine.org.pl/wojna-na-ukrainie-oczami-mieszkancow-rosji-co-o-niej-wiedza-i-co-dla-nich-oznacza-przystanek-europa-2/?fbclid=IwAR31ao3kPw0JJeQkwRqzPk7RkYpWztlfAg9faR2RfQ_7s0u-seT8-DaQ0OY

27 lutego. Czy warto zastanawiać się nad stanem umysłu Władimira Putina, który dokonał zbrodniczej inwazji na Ukrainę?

Rozmawialiśmy z Tomaszem Stawiszyńskim o brutalnej napaści Rosji na Ukrainie. A także: czy decyzje Putina są wynikiem kalkulacji czy utraty kontaktu z rzeczywistością. O tym, dlaczego do tego doszło. I co byłoby w stanie zatrzymać Putina.

Posłuchajcie Państwo podcastu: https://stawiszynski.org/91-napasc-na-ukraine-szalenstwo-czy-zimna-kalkulacja-rozmowa-z-anna-labuszewska/

24 lutego o czwartej rano armia rosyjska uderzyła na Ukrainę. Putin, który nie lubi ryzyka, właśnie wyszedł do gry na otwartym polu. Patrzy na kalendarz i widzi, że ma mało czasu, by zrealizować plan zawrócenia Ukrainy z drogi na Zachód. Może to też być paliwo, którym chce zasilać swoje ambicje rządzenia wiecznie.
Posłuchajcie mojej rozmowy z Michaiłem Kuźmińskim
https://www.tygodnikpowszechny.pl/dlaczego-putin-zaatakowal-ukraine-171348

19 lutego. Dezinformacja jest jednym z filarów polityki Kremla. Kampanie masowego wrzucania fake’ów towarzyszą najważniejszym rozgrywkom Putina. Weźmy choćby zaciemnianie obrazu prowokacji przed operacją „przymuszania Gruzji do pokoju” w 2008 r. czy zawładnięcia Krymem oraz zamazywanie ewidentnej rosyjskiej winy za zestrzelenie malezyjskiego samolotu pasażerskiego nad Donbasem w lipcu 2014 r. Wszystkie wrzucane w przestrzeń publiczną kłamstwa mają długi nos, za to krótkie nogi – albo natychmiast, albo po pewnym czasie oszustwo jest demaskowane. Ale złapany za rękę Kreml nieodmiennie stosuje bezczelną metodę wypierania się oczywistości: to nie moja ręka – mówi. Tak jest również w przypadku podgrzewania atmosfery wokół sytuacji w tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republikach Ludowych.

„Robimy to, co uważamy za stosowne i dalej będziemy tak robić” – powiedział Putin po ostatnich rozmowach z Łukaszenką na Kremlu. Z uśmiechem chytrym ogłosił niniejszym, że nie zamierza zwracać uwagi na to, co mówią zachodni politycy, w tym na zapowiedzi sankcji za zaatakowanie Ukrainy. Wśród zamiarów Władimira Władimirowicza znalazła się natomiast prowokacja w separatystycznych republikach Donbasu, która miałaby Rosji dać pretekst do interwencji i zwalenia całej winy na Kijów (to sposób „przymuszania” ukraińskich władz do wdrażania postanowień porozumień mińskich według interpretacji i scenariusza Moskwy).

Od kilku dni w prokremlowskich mediach narasta lawina fałszywych doniesień o łamaniu przez stronę ukraińską warunków zawieszenia ognia na linii rozgraniczenia. Każda z tych rewelacji wałkowana jest w telewizji, państwowych agencjach informacyjnych i kontrolowanych przez Kreml poczytnych gazetach. I każda z tych rewelacji jest po kilku godzinach rozkminiana przez niezależne media.

16 i 17 lutego wypowiadający się w rosyjskich telewizyjnych talk show komentatorzy cisnęli bekę z amerykańskiego prezydenta, wytykając, że oto nie spełniła się jego zapowiedź rozpoczęcia tego dnia przez Rosję inwazji na Ukrainę. Bo przecież Rosja nie ma i nigdy nie miała najmniejszego zamiaru uderzać na kogokolwiek. Śmiechom i dokazywaniom nie było końca: skąd Biden wziął tę datę? Boki zrywać.

W wyemitowanych dzień później uroczystych orędziach marionetkowi przywódcy tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republik Ludowych wezwali ludność do natychmiastowej ewakuacji do obwodu rostowskiego (terytorium Federacji Rosyjskiej). Powodem jest rzekome zagrożenie ze strony ukraińskiej armii, która rwie się do ataku. Dowody? Jakie dowody! „Razwiedka” im doniosła, więc wiedzą, że będzie atak. Koniec dyskusji. 18 lutego powstało zagrożenie, więc szybko, szybko do podstawionych autokarów i pod skrzydła Rosji.

Wrzucone do sieci materiały separatystów zostały po godzinie prześwietlone przez fachowców, którzy dostrzegli, że przemówienia zostały nagrane 16 lutego, a więc w czasie, gdy jeszcze nie było mowy o żadnych ostrzałach ze strony ukraińskiej i wszyscy patrzyli, czy potwierdzą się obawy Bidena o początku operacji. Fałszywka jest ewidentna. Ale ewakuacja zaczęła się autentyczna.

W Doniecku zawyły syreny, wzbudzając paniczne nastroje wśród ludności. Pod czułym okiem kamer, które okazały się w gotowości na posterunku, ustawiono parami wychowanków domu dziecka, którzy zajmowali miejsce w autokarach i odjeżdżali w noc. Troskliwy prezydent Putin wydał polecenie wypłaty każdemu z „uchodźców” 10 tys. rubli. Separatystyczne władze mówią, że do Rosji zostanie ewakuowanych 700 tys. osób. Na razie wyjechało ok. 10 tys. i zaraz zaczęły się schody, bo okazało się, że nikt w Rostowie na ewakuowanych nie czeka. Kobiety z dziećmi spędziły noc na zimnie. Niektórzy ewakuowani już zadeklarowali, że chcą wracać (reportaże do wglądu tutaj: https://meduza.io/feature/2022/02/19/zdes-ne-dnr-zdes-pozhestche; https://novayagazeta.ru/articles/2022/02/19/sotni-bezhentsev-iz-dnr-vsiu-noch-proveli-v-kholodnykh-avtobusakh-news; https://novayagazeta.ru/articles/2022/02/19/operatsiia-krasnyi-desant).

Tymczasem do mediów trafiały kolejne fałszywki, mające świadczyć o niegodziwościach ze strony armii ukraińskiej. Na przykład telewizja rosyjska w głównym wydaniu dziennika pokazała szczątki płonącego samochodu. Powiedziano, iż to wybuchło auto Denisa Sinienkowa (naczelnika „milicji ludowej DRL”), ofiar nie było. Główny watażka DRL Puszylin nazwał to dywersją i przygotowaniem Ukraińców do ataku. Szybko okazało się, że auto – choć faktycznie należy do Sinienkowa – jest starym, nieużywanym przez notabla pojazdem. Sinienkow przesiadł się już dawno na wypasioną brykę, a starą najwidoczniej poświęcił dla sprawy.

Kolportowane wideo z rzekomych wczorajszych podchodów ukraińskich dywersantów pod zakłady chemiczne w Gorłówce okazało się kompilacją starych nagrań. Po stwierdzeniu Putina, że to, co się dzieje w tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republikach Ludowych, to ludobójstwo, zaraz w mediach pokazano znalezione „masowe groby ofiar ukraińskiej agresji”. O tych grobach separatyści mówili już w sierpniu 2021 r., ale sprawa została nagłośniona dopiero teraz, po wypowiedzi Putina. Nie jest jasne, czyje to groby. (Ciekawe szczegóły tej sprawy – https://www.dw.com/ru/chto-izvestno-o-massovyh-zahoronenijah-v-donbasse-o-kotoryh-govorit-sk-rf/a-60816905).

I tak dalej.

Każda z tych wrzutek tworzy atmosferę strachu i zagrożenia. Do rosyjskich mediów, oglądanych w separatystycznym Donbasie nie przebijają się komunikaty strony ukraińskiej jak choćby apel ukraińskiej minister ds. zintegrowania czasowo okupowanych regionów Iryny Wereszczuk, aby mieszkańcy Donbasu przyjeżdżali na Ukrainę, gdzie są mile widziani.

Atmosfera strachu została dziś jeszcze mocniej podkręcona przez separatystów – naczelni watażkowie ogłosili powszechną mobilizację w swoich republikach. Każdy, kto może nosić broń, ma się zgłosić do wyznaczonych punktów mobilizacyjnych.
To, że sprawa separatystycznych cząstek Donbasu stanie się kartą w grze Putina z Ukrainą i Zachodem, pisałam w rubryce „Rosyjska ruletka” na stronie „Tygodnika Powszechnego” (https://www.tygodnikpowszechny.pl/wiecej-rosyjskiej-broni-dla-separatystow-170458). Oprócz dezinformacyjnego rozgrywania sprawy tzw. republik ludowych jest jeszcze część polityczna. Duma Państwowa 15 lutego przegłosowała apel do Władimira Putina o uznanie tzw. Donieckiej i Ługańskiej Republik Ludowych. Putin powiedział, że przyjął dokument do wiadomości. Na 22 lutego zwołano plenarne posiedzenie izby wyższej parlamentu, Rady Federacji (nie było go w harmonogramie prac). Rada jest tym ciałem, które udziela prezydentowi zgody na użycie wojsk poza granicami kraju.