19 listopada. Tym, co dzieje się w państwach powstałych po rozpadzie Jugosławii, interesuje się na co dzień garstka specjalistów i deputowany Dumy Państwowej Siergiej Żelezniak. Wydarzenia, jakie rozegrały się na przełomie października i listopada w Czarnogórze, sprawiły, że Bałkany przyciągnęły uwagę szerszej publiczności.

O Czarnogórze w Rosji zasadniczo pobieżnie wiadomo tyle, że to malowniczy kraj, w którym można stosunkowo tanio nabyć nieruchomość w atrakcyjnym miejscu nad ciepłym morzem. Mniej lub bardziej tymczasowo mieszka tu spora rosyjska diaspora, w tym przedstawiciele inteligencji twórczej, którym niespecjalnie podoba się Putinowska Rosja. Czarnogóra równa się oaza spokoju i cicha przystań dla zmęczonych pieniędzy. Czysto, wygodnie, a co najważniejsze – z dala od głównych szlaków, w oczy nie kłuje.

Tymczasem w październiku zaczęło się tu dziać coś nieprzyjemnego, a w każdym razie nieprzewidywalnego. Przypomnę pokrótce sekwencję niestandardowych wydarzeń. Miesiąc temu w Czarnogórze odbyły się wybory parlamentarne. Wygrała je partia urzędującego premiera Milo Djukanovicia. Czarnogórskie władze na granicy z Serbią zatrzymały dwudziestu obywateli tego kraju. Postawiono im zarzut szykowania rozruchów – według ujawnionego planu grupa ta miała opanować parlament i strzelać do zgromadzonych pod gmachem Skupstiny zwolenników opozycji, aby sprowokować szturm. Władze Serbii potwierdziły wersję czarnogórską, dodając, że tajemnicza grupa działała „w koordynacji z cudzoziemcami”. Jakimi? Tego nie dopowiedziano. 26 października do Belgradu przybył niespodziewania sekretarz rosyjskiej Rady Bezpieczeństwa, były czekista Nikołaj Patruszew. Spotkał się z wysokimi przedstawicielami serbskich władz. Po co przyjechał – głośno nie powiedział. Później w prasie pojawiły się dementi doniesień, jakoby Patruszew miał przepraszać serbskich partnerów za spartaczenie roboty w Czarnogórze i prosić ich, by nie nadawali sprawie rozgłosu. Wizycie Patruszewa towarzyszyły informacje serbskich mediów, że z kraju deportowano 30-osobową grupę rosyjskich obywateli, mających związek z przygotowywaniem akcji w Czarnogórze. Dwa dni później jednak serbskie władze zdementowały te informacje. To jeszcze nie koniec dziwnych i sprzecznych wiadomości: tego samego dnia policja znalazła pod domem serbskiego premiera schowek z bronią. Media rozkrzyczały się nagłówkami, że to świadectwo przygotowywania zamachu na premiera Serbii. Podobne nagłówki ozdobiły pierwsze strony gazet w Czarnogórze – prokurator oznajmił, że jacyś bliżej nie sprecyzowani „nacjonaliści z Rosji” szykowali zamach na premiera Djukanovicia w razie zwycięstwa jego partii w wyborach. Wczoraj do tego chóru dołączyła państwowa telewizja Czarnogóry, która w programie Vijesti podała dwa nazwiska organizatorów domniemanego zamachu: to Rosjanie Eduard Szyrokow i Władimir Popow. Kim są obaj panowie – nie podano. Według komunikatu prokuratury, plan rosyjskiej grupy był następujący: Djukanovicia miał zastrzelić snajper, a potem miały się zacząć zamieszki. Kreml ustami rzecznika Pieskowa wyparł się, że ma cokolwiek wspólnego z przygotowaniami zabójstwa Djukanovicia.

Możliwe, że Kreml nie wiedział o przygotowaniach do wywołania niepokojów w Czarnogórze. Możliwe, że odbyło się to na niższym szczeblu. Julia Pietrowska w opozycyjnym portalu internetowym „Insider” pisze: „W ostatnich miesiącach osobą, która zajmowała się Czarnogórą, był deputowany z ramienia Jednej Rosji, Siergiej Żelezniak. Przyjmował w Moskwie liderów czarnogórskiej opozycji, nazywał ich przyjaciółmi i wzywał do zjednoczenia całej opozycji. Wiosną tego roku Jedna Rosja podpisała z kilkoma opozycyjnymi partiami deklarację o formowaniu w regionie „przestrzeni neutralnych państw z udziałem Serbii, Czarnogóry, Macedonii, Bośni i Hercegowiny”. Po wyborach w Czarnogórze Żelezniak poparł opozycję, która nie zamierzała uznać korzystnego dla Djukanovicia wyniku wyborów. Drugą osobą, blisko związaną z Czarnogórą jest generał w stanie spoczynku Rieszetnikow, pracował od 1976 roku w wywiadzie. Nazywany jest gubernatorem Bałkanów i uważany za autora obecnej polityki Rosji wobec regionu. […] Ciekawe że zaraz po tym, jak wyszły na jaw poczynania prowokatorów w Czarnogórze, Putin odwołał Rieszetnikowa ze stanowiska dyrektora Rosyjskiego Instytut Badań Strategicznych (RISI)”.

Nadal pływamy w gęstej zupie domysłów. Po co „zielone ludziki” w Czarnogórze i Serbii? Pół roku temu podpisany został protokół o przystąpieniu Czarnogóry do NATO. Może o to chodziło, by utrudnić Podgoricy marsz w stronę Zachodu. W komentarzach w rosyjskim Internecie często powtarza się teza, że rozróbę w Czarnogórze mieli rozkręcić „byli ochotnicy, walczący z Ukrainą na Donbasie. Teraz pojechali ustanawiać Russkij Mir w Czarnogórze. Skoro się nie udało zabić premiera Czarnogóry, to pojadą tam, gdzie w ich wyobraźni – produkcie telewizji i wódki – ktoś obraża Świętą Ruś walczącą z natowskim smokiem. W Rosji nikt tych ludzi nie będzie ani stawiać przed sądem, ani leczyć. Podobnie jak nikt nie sądzi i nie leczy seryjnego zabójcy Striełkowa-Girkina. Ich proces stałby się sensacją, przyciągającą uwagę, wypłynęłyby sprawy, które jednoznacznie wskazywałyby na udział władz Rosji [w awanturze na Donbasie]”. (Igor Jakowienko)

Na koniec przytoczę jeszcze kolejną ciekawostkę. Po tym jak czarnogórskie media podały nazwiska Rosjan mających organizować zamach na czarnogórskiego premiera i nazwały ich „rosyjskimi nacjonalistami”, odezwali się przedstawiciele organizacji nacjonalistycznych. Jeden z liderów oznajmił, że to ludzie, którzy brali udział w działaniach bojowych na Donbasie po stronie separatystów, ale nie mają nic wspólnego z rosyjskim ruchem nacjonalistycznym.