Cmentarz Wostriakowski w Moskwie przedzielony jest asfaltową szosą. Po jednej stronie znajduje się duży cmentarz żydowski, po drugiej – cmentarz z prawosławną cerkiewką, jednający ludzi różnych wyznań i bezwyznaniowców.

Pojechałam tam kilka lat temu, korzystając z nadarzającej się okazji (cmentarz jest daleko od centrum miasta i trudno tam dojechać). Nie bez trudu odnalazłam grób Andrieja Sacharowa – autora radzieckiej bomby wodorowej, a w późniejszych latach dysydenta, walczącego z władzą radziecką, obrońcę praw człowieka, szykanowanego i represjonowanego. Grób noblisty jest skromny – zwykła czarna płyta z prostym napisem.

Kilka alejek dalej znajdują się kwatery okazalsze, o, dużo okazalsze niż nagrobek Sacharowa. To groby „bratkow” – gangsterów, którzy w latach 90. kosili się bezpardonowo w walkach o strefy wpływów. Wielkie granitowe rzeźby lub płyty z wysieczonymi portretami naturalnej wielkości. Panowie w garniturach, golfach, skórzanych kurtkach, kapeluszach, czapkach z daszkiem, z gołą głową. Niegustowne podobizny, wielkie jak legendarne łańcuchy ze złotymi krzyżami noszone do malinowych marynarek (taki szyk rosyjskich mafiosów). Czasem oprócz postaci na rysunkach wyobrażane są symbolicznie lub dosłownie okoliczności przedwczesnej śmierci (np. samochód mknący szosą). Daty urodzenia i śmierci (na ogół w wieku młodym i bardzo młodym). Obok imienia i nazwiska często pseudonim używany w środowisku gangsterskim. Na grobach piękne kwiaty, ogromne wieńce, przepyszne wiązanki z napisami w rodzaju „Śpij spokojnie, nigdy cię nie zapomnimy. Chłopcy z ferajny”.

Kiedy wyciągnęłam aparat fotograficzny, żwawym krokiem podszedł do mnie stojący nieopodal mężczyzna. „Schowaj to, tu nie wolno fotografować” – powiedział głosem nie znoszącym sprzeciwu. Na moje naiwne „dlaczego?” powtórzył z naciskiem uprzedni komunikat. A zatem zdjęć z tamtej wyprawy nie mam.

Takich wystawnych grobowców postrzelanych bosów i żołnierzy mafii jest na różnych rosyjskich cmentarzach bardzo wiele. Są zadbane, często podświetlane, zimą – regularnie odśnieżane. No i, jak widać, ochraniane przed zniszczeniem i okiem nazbyt ciekawych odwiedzających. Gangsterzy wykupili na wielu prestiżowych cmentarzach najlepsze kwatery, wystawili zmarłym „bratkom” wspaniałe pomniki. W podmoskiewskich Rakitkach mafiosi wykupili cały cmentarz.

Rok temu na cmentarzu Wagańkowskim w Moskwie odbył się pogrzeb jednego z najważniejszych bosów rosyjskiej mafii, zabitego w zamachu Wiaczesława Iwańkowa, pseudonim Japonczik (pisałam o tym na blogu). Za dębową trumną honorowy poczet „bratkow” niósł rosyjską trójkolorową flagę. Gazety pisały, że pogrzeb z taką oprawą musiał kosztować co najmniej milion rubli. Uroczystość była jedną z wiadomości dnia, relacje z Wagańkowskiego znalazły się we wszystkich wydaniach dzienników telewizyjnych. Wysoka ranga – szacun i respekt społeczeństwa i mediów.

Na tym samym cmentarzu pochowani zostali bodaj najgłośniejsi bosowie mafijni lat 90. – bracia Kwantriszwili (ich grób ozdobiony gigantyczną rzeźbą anioła trzymającego w rękach dwa wieńce znajduje się dosłownie pięć metrów od grobu Władimira Wysockiego). W zlokalizowanej po przeciwnej stronie ulicy ormiańskiej części cmentarza można podziwiać wielkie pomniki nagrobne innych sławnych braci – Oganowów, „worów w zakonie”, wyeliminowanych przez rywalizujący klan.

Jeśli chodzi o okazałość i pompatyczność wszystkie moskiewskie pomniki nagrobne przebił petersburski „autorytet” Konstantin Jakowlew, znany jako Kostia Mogiła. Według „Niezawisimej Gaziety” prześwietny grobowiec na Cmentarzu Północnym w Petersburgu kosztował dwieście tysięcy dolarów: wokół bielusieńkiej niczym śnieg figury Jakowlewa straż pełnią anioły różnej wielkości, Kostia obejmuje prawosławny krzyż, wokół jego nóg wije się żmija. W przedmafijnym życiu Kostia był szeregowym grabarzem na innym petersburskim cmentarzu – Południowym. Swój pseudonim zawdzięczał temu, że potrafił wykopać grób w rekordowo krótkim czasie.

Władywostok też zapisał swoją kartę w najnowszej historii przestępczości: na grobie tamtejszego „wora w zakonie” Micho widnieje inskrypcja: „Tu śpią dobro i sprawiedliwość”. Wzruszające, nieprawdaż? Ale to jeszcze nie szczyt możliwości. Kilka lat temu w Petersburgu przeprowadzono konkurs-plebiscyt na najlepszy nagrobek dla „nowego Ruskiego”. W kategorii „najlepsze epitafium” zwyciężyło proste stwierdzenie: „Ja umarłem, ale mafia jest nieśmiertelna”, a w kategorii „najbardziej oryginalna rzeźba” wygrała nagrobna stela w kształcie telefonu komórkowego z napisem „Abonent niedostępny” (grób niejakiego Muchy Białego).